MosHer 
brato
Poruka: 653
Location: U. S. of A.
pokretac teme 
 |
|
|
 03-06-2010 22:22 |
     |
MosHer
brato
Poruka: 653
Location: U. S. of A.
pokretac teme
|
|
*NAPOMENA: Tekst koji slijedi je djelo vise autora: Ahmet S. Alicic, Dzemal Celic, Tonci Grbelja, Cedo Kisic, Todo Kurtovic, Zdravko Maric, Miso Pistalo, Zarko Radulovic, Vlado Smoljan, Kresimir Sego, Tvrtko Sulentic i Andjelko Zelenika.
Ovaj tekst je iz knjige “Fotomonografija HERCEGOVINA”, koja je objavljena u septembru 1981. godine.
Na citavom podrucju danasnje Hercegovine nije sistematski istrazeno ni jedno naselje ni nekropola zeljeznog doba. Sistematski je istrazen samo manji broj gomila sa grobovima, mali broj ravnih grobova i jedno svetiliste. O zeljeznom dobu moze se ipak nesto vise reci zahvaljujuci brojnim objektima iz razorenih grobova i objektima sakupljenim po utvrdjenim naseljima na uzvisinama. Najvise podataka i nalaza potice iz VI i V vijeka prije nove ere, sto je omogucilo neka znacajnija zapazanja o tom isjecku zeljeznog doba. Vrlo je znacajno da u to doba (VI i V vijek prije nove ere) nacin sahranjivanja i metalni objekti razdvajaju istocnu od zapadne Hercegovine. U vecem dijelu zapadne Hercegovine i u njenom susjedstvu (u srednjoj Dalmaciji i jugozapadnoj Bosni) u VI i V vijeku prije nove ere mrtvi su bili sahranjivani u ravnim grobovima, bez gomile nad grobom, dok se u isto vrijeme u istocnoj Hercegovini nad grobovima prave kamene i zemljane gomile. S druge strane karakteristicni metalni objekti istocne Hercegovine uklapaju se u jednu siru kulturnu zonu (“glasinacku grupu”) cija je sjeverna granica na Glasincu a juzna u centralnoj Albaniji. Metalni objekti VI i V vijeka prije nove ere u zapadnoj Hercegovini cine svojevrsnu cjelinu s istovremenim objektima iz susjedne jugozapadne Bosne (“goricka grupa”). Medjutim, mora se naglasiti da izmedju ova dva kulturna podrucja, uz desnu obalu donjeg toka Neretve, postoji tridesetak kilometara siroka zona koja se u zadnjim vijekovima prije nove ere izrazito veze za istocnu Hercegovinu (podrucje plemena Daorsa) a tokom zeljeznog doba ne pripada “gorickoj kulturnoj grupi” zapadne Hercegovine. Podrucje “goricke grupe” najkasnije od IV vijeka moze se pripisati plemenu Dalmata, cija etnicka pripadnost nije posve jasna. Uz desnu obalu Neretve i u istocnoj Hercegovini od samih pocetaka zeljeznog doba do ranog Rimskog Carstva (I vijek nove ere) zivjeli su Daorsi, ilirsko pleme koje se vijekovima bavilo pomorskom trgovinom. U zadnjim vijekovima prije nove ere, mozda i ranije, u jablanickom i konjickom kraju zivjelo je pleme Narensi koje je dobilo ime prema tadasnjem imenu rijeke Neretve (Naro).
Mnogobrojna i raznovrsna oruzja i orudja, mnogo jeftinija od bronzanih, samostalni razvoj i razvoj prouzrokovan vanjskim, prije svega grckim uticajima, naglo je mijenjao zivot tadasnjih stanovnika Hercegovine. Veoma velike promjene zahvatile su podrucje u blizini jadranske obale, gdje su dospijevali grcki trgovacki brodovi vec oko pocetka zeljeznog doba. Oko 700. godine prije nove ere na podrucju istocne Hercegovine prodavale su se korintske vaze a od vremena oko 500. godine prije nove ere i brojne amfore za vino i ulje. Za razvoj Hercegovine od presudnog je znacaja bilo osnivanje grckog trgovackog uporista Narone kod Metkovica, grckih kolonija Isse na ostrvu Visu, Epidaurusa (Cavtat) i drugih grckih kolonija na nasoj obali. Zeljezno doba na najvecem dijelu Hercegovine ipak nije unijelo bitne promjene u zivotu ljudskih zajednica. Naselja su se i u to doba nalazila cesto na uzvisinama i bila su opkoljena, kao i prije, suhozidnim bedemima s osmatrackom kulom. Najznacajnije utvrdjeno naselje nalazilo se na lokalitetu Gradina iznad Osanica kod Stoca (centar Daorsa). Jedno od najznacajnijih utvrdjenih naselja nalazilo se na Batingradu (selo Batina kod Posusja), a jedino naselje u ravnici otkriveno je u Sovicima (Grude). Do danas istrazena je samo jedna gradjevina zeljeznog doba - svetiliste u Gorici kod Gruda, koje je bilo u upotrebi od VII vijeka prije nove ere do I vijeka nove ere. Ovo svetiliste je imalo dvije prostorije omedjene zidovima gradjenim od kamena. U njemu su skoro sedam vijekova stanovnici ovih krajeva ostavljali vrijedne materijalne objekte kao poklone nekom bozanstvu.
Relativno brojni grobovi zeljeznog doba u pravilu sadrze zeljezne, bronzane, rjedje jantarske i staklene objekte, koji su se nalazili na pokojniku kao dijelovi odjece i grobne priloge (oruzje, posude, i dr.), objekte potrebne, prema tadasnjim vjerovanjima, na drugom svijetu. Najznacajnije grobnice ovog doba otkrivene su u Gubavici kod Mostara (700. - 250. godine prije nove ere), Kacnju kod Bilece (V/IV vijek prije nove ere), Uksicu (Ljubomir) kod Trebinja (IV vijek prije nove ere) i u Viru kod Posusja (I vijek prije nove ere).
DOBA ILIRSKOG HELENIZMA (300. - 27. GODINE PRIJE NOVE ERE)
Oko 300. godine prije nove ere podrucje Daorsa je bilo, u kulturnom smislu, najsjeverniji ogranak ogromnog helenistickog svijeta ciji su centri bili u istocnom Mediteranu. najveci broj podataka o ovom dobu dala su istrazivanja daorskog plemenskog centra, grada DAORS-a iznad Osanica kod Stoca. Ipak, to je dovoljno za dobijanje osnovne slike o helenizmu u nasim krajevima. Pri tome treba naglasiti da su razlike izmedju nacina zivota stanovnika grada i sela i tada bile izuzetno ostre.
Nacin zivota i cjelokupna materijalna i duhovna kultura u helenistickom periodu ukljucili su Daorse u jedan svijet koji se veoma razlikovao od onoga u unutrasnjosti kopna. Velika udaljenost od grckih centara znacila je za unutrasnjost Evrope veliko zaostajanje od krajeva smjestenih u susjedstvu grckih gradova.
Na pocetku helenizma Daorsi su koristili grcko pismo, grcki novac, prihvatili grcko gradjevinarstvo, grcku keramiku, grcke zanate i helenisticko interesovanje za minijaturnu plastiku, ali za razliku od Grka, Daorsi unutar utvrdjenja nisu gradili nikakve gradjevine, nisu gradili hramove, masovno su proizvodili kultne metalne figurice nepoznate u helenistickom svijetu i proizvodili su metalne plocice s otisnutim mitoloskim likovima i drugim dekorativnim elementima, poznate samo na ilirskom podrucju. Ubrzo su poceli kovati i vlastiti bronzani novac. Daorsi su iz grckih znanja i umijeca prihvatali ono sto im je odgovaralo, a na grckoj tehnici i umjetnickom dometu gradili su umjetnicki svijet prema svom duhovnom zivotu i potrebama domaceg stanovnistva (prikaze orlovih krila, zmija i golubova otisnute na bronzanim plocicama). Veliki broj izlivenih i otisnutih metalnih minijaturnih figura, vrhunskog umjetnickog dometa (Dionisiosa, Heliosa, Atene Paratenos, Afrodite, Kore, muza, crnaca, Pegaza, hipokampa, grifona, ovna, psa, lava), kao i kalupi za izradu takvih figurica ukazuju na potrebe ogromnog broja ljudi da se takvim figuricama koriste u vjerskim obredima i kao ukrasima u kucama. Za sada je ta pojava i takav obicaj poznat samo sa daorskog podrucja. Zbog svega toga moze se reci da su u cjelini gledano Daorsi bili dio helenistickog svijeta, ali su oni radi svojih potreba i obogacivali helenisticku kulturu.
Grcki elementi dominiraju na podrucju Daorsa sve do kraja Rimske Republike. U gradu Daorsu izmedju 300. godine prije nove ere i vremena unistenja ovoga grada pri kraju Rimske Republike nisu uocljivi rimski uticaji. Oni se u snaznijem obimu javljaju tek na pocetku Rimskog Carstva (nakon 27. godine prije nove ere) pa vrijeme oko propasti Rimske Republike oznacava i kraj perioda kod Daorsa.
(Nastavlja se)
___________________________________________________________________
"Hrabrost je odbraniti sebe od drugog, a junastvo odbraniti drugog od sebe samog!"
|
|
| 03-06-2010 22:27 |
|
zalik13
moforaja
Poruka: 4619
Location: Rio de Zalik
|
|
|
| 03-06-2010 22:53 |
|
MosHer
brato
Poruka: 653
Location: U. S. of A.
pokretac teme
|
|
*NAPOMENA: Tekst koji slijedi je djelo vise autora: Ahmet S. Alicic, Dzemal Celic, Tonci Grbelja, Cedo Kisic, Todo Kurtovic, Zdravko Maric, Miso Pistalo, Zarko Radulovic, Vlado Smoljan, Kresimir Sego, Tvrtko Sulentic i Andjelko Zelenika.
Ovaj tekst je iz knjige “Fotomonografija HERCEGOVINA”, koja je objavljena u septembru 1981. godine.
Nastanak helenizma u ovim krajevima bio je sustinski vezan za istoriju Daorsa, kako u predhelenistickom periodu, tako i u toku ovog perioda. Iako se radi o malom plemenu, o njemu postoji prilican broj pisanih izvora. Rani grcki izvori o Daorsima ukazuju na veoma stare kontakte izmedju ovog plemena i Grka. O postojanju takvih kontakata u dalekoj proslosti najuvjerljivije govori jedna legenda o postanku Ilira i nekih drugih plemena na sjeverozapadnom Balkanu, zabiljezena u II vijeku prije nove ere, u kojoj se dio grcke mitologije javlja istovremeno i kao dio ilirske mitologije. Najstariji podaci iz legende odnose se jos na bronzano doba, na vrijeme formiranja naroda i plemena na sjeverozapadnom Balkanu. Prema ovoj legendi Daorsi su nastali od majke Daorthe, jedne od kceri Iliriosa koji je u nase krajeve dosao sa Sicilije gdje je bio rodjen. Njegovi roditelji su bili kiklop Polifem i morska nimfa Galatea. Od Ilirisove djece (6 sinova i 3 kceri), prema istoj legendi, nastala su osim Daorsa i neka druga ilirska plemena, a od njihovih potomaka i neka druga plemena na sjeverozapadnom Balkanu. Sljedeci podatak o Daorsima je nastao pocetkom V vijeka prije nove ere. Hekatej iz Mileta je naveo imena sest plemena na sjevernom i centralnom dijelu istocne jadranske obale, medju njima Daorse, Istre i Liburne. Ovaj podatak je do grckih pisaca morao stici posredstvom pomoraca na sto upucuju i nalazi korintskih posuda iz vremena oko 700. godine prije nove ere, te brojni fragmenti amfora iz VI/V vijeka prije nove ere pronadjeni u plemenskom centru (Gradina) iznad Osanica kod Stoca. Od pocetka V vijeka do 231. godine prije nove ere nema mogucnosti da se iz pisanih izvora, direktno ili indirektno, ista sazna o istoriji Daorsa. Od sredine III vijeka prije nove ere Daorsi su bili u poluvazalnom ili vazalnom odnosu s ilirskom drzavom i vjerovatno su s ilirskim flotama gusarili po Jadranskom moru za vrijeme kralja Agrona i njegove nasljednice Teute. Daorsi su, najvjerovatnije, ucestvovali u ilirskim snagama u ratu Rimske Republike protiv Teutinog ilirskog kraljevstva 228. godine prije nove ere u kojem su Iliri bili pobijedjeni i prisiljeni na mir. Ilirima je tada bilo zabranjeno gusarenje a ilirskoj drzavi je bio nametnut danak. Nakon 228. godine prije nove ere ilirska je vlast bila ogranicena na sjeveru do Neretve a na jugu do rijeke Drima u Albaniji. tako su Daorsi ostali u okviru ilirske drzave, ali u izvjesnoj zavisnosti od Rima. Unutar ilirskog kraljevstva ostali su Daorsi sve do propasti ove drzave 168. godine prije nove ere. Najkasnije 168. godine prije nove ere ilirska se drzava pokusala osloboditi rimskog tutorstva. Naime, u rimsko-makedonskom ratu protiv kralja Perzeja (171. - 167. godine prije nove ere) Iliri su u pocetku bili saveznici Rimljana a kasnije saveznici Makedonaca protiv Rimljana. To je bio povod za ratni pohod Rimljana protiv ilirske drzave i njenog posljednjeg kralja Gencija (Gentiosa) 168. godine prije nove ere. U samom pocetku rata Daorsi i neka druga ilirska plemena presli su na stranu Rimljana te time stekli dugogodisnju punu samostalnost i potpuno oslobadjanje od poreza. Nestankom ilirske drzave Daorsi su zivjeli potpuno autonomno pod zastitom rimskog senata. Veliku samostalnost imali su Daorsi i u okvirima ilirskog kraljevstva, o cemu svjedoci kontinuirani uvoz raznovrsne keramike i druge robe iz juzne Italije od oko 300. godine prije nove ere sve do propasti Ilirske kraljevine. Vec za vladavine Gencija Daorsi su kovali vlastiti novac sa grckim natpisom DAORSON a kovali su ga bar do 135. godine prije nove ere kada su Rimljani ogranicili autonomije ilirskih plemena.
Deklarativna zastita rimskog senata ocigledno nije bila dovoljna jer su se Daorsi 158. godine prije nove ere zalili senatu da ih cesto napadaju Dalmati, mocno ratnicko pleme (ili savez plemena) sa sjedistem u Delminiumu (Duvnu - danasnjem Tomislavgradu). U pohodu rimske vojske 156. i 155. godine prije nove ere preko Narone kod Metkovica Rimljani su tesko porazili Dalmate i oslabili ih za duze vrijeme. Neka ilirska plemena u sjevernim dijelovima tadasnjeg Ilirikuma izgubila su 135. godine prije nove ere samostalnost, ali medju njima nisu bili spomenuti Daorsi. Prilicno autonomno Daorsi su zivjeli i nakon osnivanja rimske provincije Ilirikuma 118. godine prije nove ere, sve do vremena oko propasti Rimske Republike.
U helenistickom periodu Daorsi nisu bili znacajna vojnicka sila ali su, zahvaljujuci snaznom privrednom i kulturnom razvoju, upravo tada dostigli svoj vrhunac. Oni su razvili snaznu pomorsku trgovinu sa juznom Italijom i sa mnogo udaljenijim pokrajinama, o cemu svjedoce brojni predmeti otkriveni na podrucju Daorsa, proizvedeni daleko od Jadranskog mora. O znacaju brodova za zivot Daorsa govori i prikaz ladje na svakom njihovom novcicu iz svih emisija. Portret mladolikog vladara na gornjoj strani novcica (aversu) prilicno potvrdjuje pretpostavku da su Daorsi u okviru Ilirske drzave, kao i pod zastitom i u okviru Rimske Republike, spretno odrzavali velika samoupravna prava, tako da se moze govoriti o daorskoj drzavi. Plemenski centar, srediste daorske drzavice, bio je grad Daors, smjesten na kraskom grebenu iznad okuke potoka Radimlje, na njenom ulazu u Vidovo polje. Na samom vrhu stijene, na oko 250 metara iznad Radimlje, nalaze se i sada ostaci mocnog utvrdjenja sa kiklopskim zidovima, ispod kojeg su po grebenu terasasto smjestene stambene zgrade grckog tipa sa 3-5 prostorija, povezane horizontalnim (ulicama) i vertikalnim (stepenicama) saobracajnicama. U razvijenoj novcanoj privredi Daorsi su se koristili najcesce srebrnim novcem grckih kolonija Apolonije i Dirahiona na podrucju danasnje Albanije i bronzanim novcicima kralja Balaiosa iz Rizona (Risna). Daorski novcici, kovani u gradu Daorsu, kovani su u vrlo malom broju primjeraka, vjerovatno samo za potrebe vladara. O vrlo prosirenoj pismenosti kod Daorsa svjedoce, osim natpisa na novcicima, jos i brojne urezane kratice imena vlasnika na amforama, natpisi na bronzanim posudama i kratica imena PIN(es) na jednoj bronzanoj kacigi.
Vec u II vijeku prije nove ere u Naroni kod Metkovica razvio se rimski trgovacki centar koji je u prvoj polovini I vijeka prije nove ere bio znacajno rimsko naselje. Ovde su se naselili brojni italski trgovci. Rimski drzavljani iz Italije naselili su se, i naseljavali i kasnije, i u Tasovcicima kod Capljine na izlazu rijeke Bregave iz kanjona (na lokalitetima Crkvine i Kuparica), odakle potice najstariji latinski natpis nadjen u Bosni i Hercegovini (datiran u 36. godinu prije nove ere). Pojava ranih italskih naselja na nasem tlu, bolje receno rano koloniziranje, u to vrijeme je razumljivo, jer su ovi krajevi vec od kraja II vijeka prije nove ere bili u sastavu rimske provincije Ilirikum. Cezar je u podjeli teritorija Rimske Republike sa Pompejom i Krasom (prvi triumvirat) 59. godine prije nove ere dobio na upravu Galiju Cisalpinu i Ilirikum. On je nase krajeve posjetio 57. i 54. godine prije nove ere.
Izmedju 300. godine prije nove ere i sredine I vijeka prije nove ere izgradjeni su i bedemi gradjeni od klesanih cetverougaonih blokova na Martinovica gomili u Hodovu kod Stoca i na Zvonigradu iznad Gornjeg Pologa kod Mostara. Oko sredine I vijeka prije nove ere spaljen je i zauvijek napusten grad Daors kod Stoca.
VRIJEME RIMSKIH GRADJANSKIH RATOVA (49.-29. GODINE PRIJE NOVE ERE)
Rimski gradjanski ratovi izmedju 49. i 29. godine prije nove ere prouzrokovali su nemire u raznim dijelovima ogromne rimske drzave, pogotovo u tek osvojenim pokrajinama. Pocetak ratova izmedju Cezara i Pompeja 49. godine prije nove ere bio je i pocetak ratova izmedju Cezarevih i Pompejevih pristasa na dalmatinskom i hercegovackom tlu i u nekim juznim pokrajinama. U tim ratovima veliku ulogu su imali mocni Dalmati kao saveznici Pompejevih pristalica. Dalmati su ratovali s Rimljanima vec 156. i 155. godine prije nove ere, zatim 119., 78. i 51. godine prije nove ere.
Nakon ubistva Cezara 44. godine prije nove ere znatno se pogorsao polozaj Rimljana u nasim krajevima. Dalmati su se osjecali jos slobodniji u svojim akcijama. Njihovu izuzetnu vojnicku snagu najteze je osjetila Salona, jer su je Dalmati ponovo zauzeli.
Prema Cezarovom testamentu njega je naslijedio vec 44. godine prije nove ere devetnaestogodisnji Gaj Oktavijan. Tek 27. godine prije nove ere Oktavijan je pokrajinu Ilirikum predao rimskom senatu. Te iste godine Oktavijan je od senata dobio naziv Avgustus (uzviseni) i sam je sebe nazvao Imperator Cezar Avgustus. Od toga datuma zapocinje doba Rimskog Carstva. Oktavijan je postao prvi rimski car pod imenom Avgustus.
Pregled ratnih operacija od 49. do 29. godine prije nove ere svjedoci o jednom od najznacajnijih perioda dotadasnje istorije srednje Dalmacije i Hercegovine. Po Hercegovini su tada harali Dalmati, Pompejeve pristase, a na kraju i Oktavijanova vojska. U tim teskim ratnim vremenima spaljen je i grad Daors kod Stoca. Najvjerovatnije je da su ga spalili Dalmati, vijekovni neprijatelji Daorsa.
(Nastavlja se)
___________________________________________________________________
"Hrabrost je odbraniti sebe od drugog, a junastvo odbraniti drugog od sebe samog!"
|
|
| 03-09-2010 03:49 |
|
MosHer
brato
Poruka: 653
Location: U. S. of A.
pokretac teme
|
|
*NAPOMENA: Tekst koji slijedi je djelo vise autora: Ahmet S. Alicic, Dzemal Celic, Tonci Grbelja, Cedo Kisic, Todo Kurtovic, Zdravko Maric, Miso Pistalo, Zarko Radulovic, Vlado Smoljan, Kresimir Sego, Tvrtko Sulentic i Andjelko Zelenika.
Ovaj tekst je iz knjige “Fotomonografija HERCEGOVINA”, koja je objavljena u septembru 1981. godine.
DOBA RIMSKOG CARSTVA (27. GODINE PRIJE NOVE ERE - 395. GODINE NOVE ERE)
U Avgustovo doba (27. godine prije nove ere do 14. godine nove ere) Hercegovina je, prije svega zapadna i sjeverna, bila granicno podrucje ratnih sukoba izmedju rimske vojske i nepokornih Dalmata a vjerovatno i popriste takvih sukoba. Dalmati su se dizali na ustanak protiv rimske vlasti 16., 11. i 10. godine prije nove ere a zatim su ucestvovali, kao velika vojna sila, u dalmatsko-panonskom ustanku protiv Rimljana od 6. do 9. godine nove ere. Ovaj ustanak, najveci ustanak protiv rimske vlasti u nasoj zemlji, zavrsio se fatalno za brojna ustanicka panonska plemena i Dalmate. Tih godina Ilirikum je, na najsuroviji nacin, definitivno pokoren. Nakon dalmatsko-panonskog ustanka nikada vise nije bilo ustanaka domaceg stanovnistva protiv Rimljana. U Hercegovini i njoj susjednim oblastima nastupio je period dugotrajnog mira.
Podrucje Hercegovine nalazilo se od 27. godine prije nove ere unutar carske provincije Ilirikum a kasnije unutar carske provincije Dalmacije. U ime cara u carskim provincijama upravljao je namjesnik. On je imao u rukama finansije a bio je zapovjednik i vojnih odreda u provinciji. Za nase krajeve najznacajniji je bio namjesnik Publije Kornelije Dolabela (14.-20. godine nove ere) koji je organizovao izgradnju magistralnih cesta od Salone prema unutrasnjosti zemlje i uz jadransku obalu. Vecina rimskih cesta izgradjena je u Hercegovini poslije Dolabele, kao dopuna Dolabelinog sistema cesta.
U Hercegovini su bile dvije plemenske teritorije sa sjedistima (civitates): Diluntum (Stolac) za Daorse i gradsko naselje u Konjicu za pleme Narensie. Plemenske teritorije bile su podijeljene na dekurije (bratstva), u kojima su upravljali clanovi domaceg plemstva. U odnosu na rimske gradjane cjelokupno domace stanovnistvo smatrano je strancima (peregrinima). U provincijama su postojala i provincijska vijeca ali bez vlasti. Njihov glavni zadatak je bio njegovanje kulta Rome i Avgusta.
Neposredno nakon osvajanja nasih krajeva Rimljani su gradili velike kolske saobracajnice, kojima je glavni cilj bio da novoosvojene zemlje vojnicki i politicki, pa i ekonomski, sto cvrsce povezu s Italijom i Rimom.
Na samom pocetku Carstva bila je sagradjena cesta Salona-Narona-Skodra-Dirahium (Drac), a od Narone cesta je isla preko Crnica kod Vida, Capljine (Mogorjela), Ad Turresa (Tasovcica), Oplicica, Aladinica, Diluntuma (Stoca), Pardue, Graca, Moska, Leusinima (Panik kod Bilece) i dalje prema Skodri i Dirahiumu. Druga magistralna cesta povezivala je Naronu sa Sarajevskim poljem, Drinom i preko Save sa Panonijom. Dionica od Narone do Aladinica je u stvari dio magistrale za Dirahium. Od Aladinica rimska cesta je skretala prema sjeveru preko Crnica, Hodova, Stjepankrsta, Jasena, Udresnje, Ziljeva, Nevesinja, Postoljana, Presjeke, Luke, Lipete, Boraka, Josanice, Konjica, Podorasca, Vrbljana, Ivansedla i dalje na sjever. Od Konjica se jedan krak ceste pruzao niz Neretvu te uzvodno uz rijeku Ramu prema Bugojnu. Jedan kraj ceste spajao je kod Postoljana, preko Drenovika i Bilece, unutrasnju magistralu sa jadranskom magistralom Salona-Dirahium. Iz Stoca jedna cesta je polazila prema Hodbini, Negocinu i Buni, te vjerovatno prema Potocima kod Mostara, preko Nevesinjskog polja do Lipete gdje se spajala sa magistralnim putem za Panoniju. Ostaci rimskih mostova za ceste otkriveni su na rijeci Buni kod Bune i na rijeci Bregavi kod Tasovcica.
Uz ceste su vec prilikom njihove izgradnje bile sagradjene i stanice za kontrolu cesta i odmor putnika i konja. Vrlo brzo uz njih su pocela nicati brojna manja naselja, prije svega na podrucjima s plodnom zemljom. U najvecem dijelu manjih naselja u Hercegovini otkriveni su ostaci zgrada velikih poljoprivrednih imanja (villae rusticae). Medju njima najpoznatija je i najbolje ocuvana utvrdjena vila Mogorjelo u Capljini. Od vecih utvrdjenja ovoga doba najbolje su ocuvani ostaci tvrdjave Gradac kod Posusja. Zahvaljujuci veoma intenzivnim istrazivanjima rimskih cesta u Hercegovini je otkriven veliki broj manjih naselja. U konjickom kraju, u dolini srednje Neretve i njenih pritoka, otkriven je izuzetno veliki broj manjih antickih naselja (Glavaticevo, Bjelimici, Brcani, Bijela, Celebici, Donje Selo, Lisicici, Seonice, Ribici i brojna druga naselja), sto se moze objasniti blizinom plemenskog centra Narensia u Konjicu.
Rimska religija, donekle prilagodjena domacim vjerovanjima, bila je u Hercegovini opste prihvacena, ali i ovde su se kao i u drugim oblastima Rimskog Carstva rano pojavili i neki strani kultovi, kao i hriscanstvo koje je kasnije potisnulo sluzbenu mnogobozacku rimsku religiju. O kultovima doba Carstva dosta govore natpisi i reljefi na kamenim zrtvenicima i nekim drugim objektima. Glavno bozanstvo je bilo u Hercegovini, kao i u Rimu, Jupiter, zatim su se postovali Junona, Fortuna, Silvan u ljudskom obliku i italski bogovi seoskog stanovnistva Liber i Libera. Na vjerovanja, kao i na ostali duhovni zivot, mnogo su uticali ratni veterani naseljeni po Hercegovini a porijeklom iz raznih, cesto veoma udaljenih pokrajina Rimskog Carstva. Istaknuto mjesto medju orijentalnim kultovima pripadalo je bogu Mitrasu - nepobjedivom bogu Sunca iz perzijskih vjerovanja. Postovanje Mitrasa doslo je u nase krajeve sa rimskim veteranima koji su sluzili vojsku na Istoku. U Hercegovini su otkrivena tri svetilista (mitreum) posvecena bogu Mitrasu: u Potocima kod Mostara, u Lisicicima kod Konjica, i u Konjicu. Mitreji su bili obicno maleni, dobrim dijelom u zemlji ili prislonjeni uz stijenu. Svaki mitrej je imao reljefni prikaz Mitrasa u perzijskom odijelu u momentu kada ovo bozanstvo nozem ubija svetog bika.
Krscanstvo se vjerovatno i ovde pojavilo rano, medjutim sigurne podatke o krscanima i njihovim crkvama (bazilikama) imamo tek iz IV vijeka, nakon proglasenja vjerske slobode 313. godine. Nakon 313. godine nastaju krscanski oratoriji u Vidostaku kod Stoca i u Borasima kod Vitine, te brojne krscanske crkve, medju kojima treba spomenuti ranokrscanske crkve u Mogorjelu, Zitomislicima, Tasovcicima kod Capljine, Borasima (Vitina) i Klobuku kod Ljubuskog, Cerinu kod Citluka, Varvari kod Prozora i Lisicicima kod Konjica.
U III vijeku Rimsko Carstvo je zapadalo u sve vece krize prouzrokovane unutrasnjim razvojem i napadima barbarskih plemena na granice Carstva. Privremeno Carstvo je spasio od krize car Dioklecijan (284. - 305. godine). On je ugusio pobune robova i kolona (zakupnika zemlje), odbranio granice Carstva i reorganizovao drzavu. U nizu reformi Dioklecijan je Carstvo podijelio na 4 prefekture, 12 dijeceza i preko 100 provincija. Uz njega su vladala, po njegovoj zelji, jos tri cara, ali niti jedan od njih nije imao rezidenciju u Rimu. Sve provincije na teritoriji nase zemlje Dioklecijan je sjedinio u prefekturu Ilirikum sa glavnim gradom Sirmiumom (Sremskom Mitrovicom) gdje je bilo i sjediste jednog od careva. Podrucje Hercegovine je ostalo u provinciji Dalmaciji.
U zadnjoj reorganizaciji jedinstvenog Rimskog Carstva ono je bilo podijeljeno na dva Carstva, Istocno i Zapadno. Tu je podjelu izvrsio car Teodozije 395. godine, drzeci se, uglavnom, granice izmedju podrucja u kojima je bio jaci grcki ili latinski uticaj. Granica izmedju Istocnog i Zapadnog Carstva protezala se od usca rijeke Drine na sjeveru uzvodno na jug uz Drinu, te preko danasnje Budve u ravnoj liniji preko Jadranskog mora i Sredozemnog mora do Sjeverne Afrike. Ta podjela Carstva na istocni i zapadni dio imala je vijekovima kasnije presudni znacaj za istoriju nasih krajeva a posebno za podrucje danasnje Hercegovine koje se krajem IV vijeka naslo u Zapadnom Carstvu, na samoj granici izmedju dva Carstva.
U razdoblju od IV do VI vijeka kretanja barbarskih naroda i plemena bila su narocito intenzivna pa se zbog toga ova razdoblje naziva “seobom naroda”. Ta su preseljavanja zahvatila veliki broj veoma razlicitih plemena od centralne Azije do granica Rimskog Carstva. Prava seoba naroda zapocela je provalom Huna iz Azije u Evropu. Pod pritiskom Huna, Vizigoti su se, sa dozvolom rimskog cara Valensa (375. - 376. godine), preselili sa lijeve obale Dunava na desnu na podrucje tadasnje dijeceze Trakije u istocnom dijelu Balkanskog poluostrva. To je olaksalo prodor Huna u Panonsku niziju. O sudbini antickih stanovnika danasnje Hercegovine tokom “seoba naroda” moze se saznati uglavnom indirektno, na osnovu podataka o dogadjajima u rimskoj pokrajini Dalmaciji, u kojoj se nalazila Hercegovina, i o dogadjajima u susjedstvu Dalmacije.
(Nastavlja se)
___________________________________________________________________
"Hrabrost je odbraniti sebe od drugog, a junastvo odbraniti drugog od sebe samog!"
|
|
| 03-11-2010 05:09 |
|
MosHer
brato
Poruka: 653
Location: U. S. of A.
pokretac teme
|
|
|
| 03-12-2010 04:14 |
|
MosHer
brato
Poruka: 653
Location: U. S. of A.
pokretac teme
|
|
*NAPOMENA: Tekst koji slijedi je djelo vise autora: Ahmet S. Alicic, Dzemal Celic, Tonci Grbelja, Cedo Kisic, Todo Kurtovic, Zdravko Maric, Miso Pistalo, Zarko Radulovic, Vlado Smoljan, Kresimir Sego, Tvrtko Sulentic i Andjelko Zelenika.
Ovaj tekst je iz knjige “Fotomonografija HERCEGOVINA”, koja je objavljena u septembru 1981. godine.
Kretanja germanskih plemena u istocnoj Evropi privremeno su zaustavili Huni koji su se na pocetku V vijeka nastanili izmedju Dunava i Tise. Medju njima je bilo i slavenskih plemena. Huni su iz Panonske nizije napadali i pustosili oba dijela Rimskog Carstva. Regentica zapadnog dijela Rimskog Carstva ustupila je Hunima 437. godine Dalmaciju. Iako nema direktnih dokaza o hunskim pustosenjima po teritoriji danasnje Hercegovine, moze se zakljuciti da ni ti dijelovi Rimskog Carstva nisu bili postedjeni od Huna.
Poslije smrti hunskog vodje Atile (453. godine) i rasula hunske drzave, neka germanska plemena uspjela su da uspostave cvrsce zajednice. Tako su Istocni Goti osnovali svoju drzavu 454. godine na prostoru od Panonije do Trakije. U to su vrijeme, i pored prisustva germanske vojske u Italiji, formalno Zapadnim Carstvom, pa i Dalmacijom, vladali rimski carevi. Zapovjednik germanskih jedinica u Italiji Odoakar svrgnuo je 476. godine sa prijestolja posljednjeg zapadnorimskog cara maloljetnog Romula Avgustula i zavladao u Italiji kao kralj Germana.
Justinijanovim osvajanjem Italije 555. godine Istocni Goti su nestali sa istorijske pozornice. Tako je ponovo uspostavljeno jedinstvo rimske drzave.
Krajem V i pocetkom VI vijeka Istocno Rimsko Carstvo (Bizant) sve vise ugrozavaju Slaveni nastanjeni sjeverno od donjeg Dunava.
Prava seoba juznih Slavena u danasnju postojbinu vezana je za prodor Avara koji su sredinom VI vijeka iz Centralne Azije presli sjeverno od Crnog mora, te lijevom obalom Dunava doprli do Panonske nizije. Na svom putu oni su pokorili ostatke Huna i bugarska plemena na sjevernoj obali Crnog mora, razbili Antski plemenski savez i pokorili Slavene. U zajednici sa Slavenima Avari su cesto provaljivali u bizantsku drzavu, razarali naselja, pljackali i ubijali domace stanovnistvo i naseljavali se na osvojenim podrucjima. Osvajanje i razaranje Salone 614. godine oznacava potpunu propast nekadasnje provincije Dalmacije. U prvoj cetvrtini VII vijeka na Balkanskom poluostrvu bizantske vlasti je skoro posve nestalo. Na zapadu je ona bila ogranicena na Istru, dalmatinska ostrva i na nekoliko primorskih gradova. Bizantski car Konstantin Porfirogenet je u X vijeku o ovom periodu napisao: “… Poslavenila se cijela zemlja i postala barbarska…”
Nemocni bizantski carevi nisu se vise od pocetka VII vijeka suprostavljali naseljavanju Slavena na teritoriji njihove drzave, vec su i doseljenike iskoristili za borbu protiv Avara. Nakon 626. godine ne spominje se ni jedna navala Avara preko Dunava. Nekadasnji avarski saveznici Slaveni protjerali su Avare sa Balkanskog poluostrva a kasnije su suzbijali avarske napade na svoju domovinu.
Slaveni su srusili robovlasnicki sistem i Istocnom Rimskom Carstvu, kao sto su ga na zapadu srusili germanski narodi.
Nakon pljackaskih pohoda raznih divljih naroda po Balkanskom poluostrvu u toku seobe naroda - na podrucju danasnje Hercegovine razorena je vecina naselja, poljoprivrednih imanja, crkava i ostalih arhitektonskih objekata. Od pustosenja su bila postedjena jedino zabacenija planinska naselja cije stanovnistvo je vecim dijelom uspjelo da prezivi katastrofalne barbarske pohode. Iz ovog doba imamo samo jedan siguran podatak o postojanju jednog gradskog naselja na prostoru danasnje Hercegovine. Na crkvenom saboru u Saloni (kod Splita) 533. godine spominje se municipium Dillontinum (Stolac) na podrucju biskupije Sarsiterensis, sto svjedoci i o znacaju tog naselja. Ostale podatke o naseljima i vaznijim arhitektonskim objektima van naselja dala su arheoloska istrazivanja. U ovom periodu postojala su u Hercegovini manja naselja u Lisicicima kod Konjica, Tasovcicima i Visicima kod Capljine, Paniku kod Bilece, Ljubomiru kod Trebinja i Potocima kod Mostara. Utvrde su postojale u Blagaju kod Mostara (Bona), Dabrici kod Stoca (Kostungrad), Biogradcima kod Mostara (Gradac) i Gracu kod Posusja (Gradac). Ostaci ranokrscanskih crkava otkriveni su u Mogorjelu kod Capljine, Zitomislicima, Tasovcicima, Borasima (Vitina) i Klobuku kod Ljubuskog, Cerinu kod Citluka, Varvarima kod Prozora i Lisicicima kod Konjica.
Nijedan objekt s podrucja Hercegovine iz vremena seobe naroda ne moze se pripisati Slavenima. Medjutim, o prisustvu Istocnih Gota na ovom podrucju svjedoce zlatni lanac i dvije zlatne nausnice iz Potoka kod Mostara (kraj V vijeka), dok depo zlatnog bizantijskog novca iz Grabovnika kod Ljubuskog (kovanog izmedju 527. i 565. godine) govori o vremenu u kome je Bizantija ponovo zagospodarila nekadasnjom rimskom pokrajinom Dalmacijom.
RANI SREDNJI VIJEK U HERCEGOVINI
Avarsko-slavensko osvajanje i razaranje Salone kod Splita 614. godine i Narone kod Metkovica 621. godine oznacava pocetak jednog novog doba koje se u nasim krajevima naziva ranim srednjim vijekom ili “ranoslavenskim periodom”. Uz pomoc Slavena Franci su 798. godine zaustavili drugu avarsku invaziju i Avarima zatrli svaki daljnji trag u istoriji. Ovim dogadjajem ujedno je oznacen i kraj perioda velike seobe naroda u srednjoj Evropi i nasim krajevima. Slavenska plemena zaposjela su ogromna prostranstva srednje i juzne Evrope unistavajuci naselja i stanovnistvo, bez zelje da se u toj ranoj fazi naseljavaju u osvojenim gradovima, naviknuti da zive u primitivnim nastambama. Njihovim osvajanjima odoljeli su gradovi na obali - Trogir, Split, Zadar, Dubrovnik i Kotor i vecina ostrva gdje se sklonilo prezivjelo romansko ili romanizirano stanovnistvo. Postojanje ovog priobalnog, politicki i kulturno bizantijski orijentiranog pojasa, odigralo je znacajnu ulogu u formiranju i razvoju paganskog slaveniziranog zaledja. Jaka crkvena organizacija u ovim gradovima, narocito u Splitu, koji kao nasljednik Salone postaje glavno srediste Dalmacije, predstavlja odlucujuci elemenat u postepenom pokrstavanju doseljenih Slavena. Tokom brojnih pljackaskih pohoda po zapadnim dijelovima Balkanskog poluostrva, i nakon naseljavanja, Slaveni su asimirali veci broj domacih siromasnih zemljoradnika i stocara koji su kao etnicka komponenta nestali, ali su ostavili dosta tragova u duhovnoj kulturi slavenskih doseljenika. O nastavku zivota neslavenskog stanovnistva u slavensko doba vjerovatno najbolje govore predslavenski nazivi mnogih rijeka, planina pa i naselja.
Konstantin Porfirogenet (X vijek) sacuvao je narodnu tradiciju o plemenskom savezu dalmatinskih Slavena pod vodstvom Hrvata do rijeke Cetine na jugu i o plemenskom savezu Slavena juzno od Cetine do Duklje na jugu, do Raske na istoku i gornjeg toka Bosne na sjeveru, pod vodstvom Srba. U vrijeme pisanja svog djela (“De administrando imperio”) bizantski car je podrucje nekadasnjeg srpskog plemenskog saveza nazvao Serblia. Kasniji izvori za podrucje oko rijeke Lima, gornje Drine (s podrucjem Pive i Tare), Ibra i Zapadne Morave upotrebljavaju i naziv Raska. Inace, najstariji pisani izvor u kojem se Srbi spominju kao narod potice iz 822. godine i u vezi je s ustankom Ljudevita Posavskog protiv Franaka, a najstariji domaci pisani izvor sa hrvatskim etnickim imenom nalazi se na jednom spomeniku hrvatskog kneza Trpimira iz 852. godine.
Pokrstavanje Slavena, sporadicno ili sistematski, sigurno je zapocelo vec u VII vijeku, a intenzivirano u VIII vijeku. Krajem IX vijeka ovaj proces je morao, uglavnom, biti zavrsen. Izuzetak cini Neretljanska oblast gdje je pokrstavanje tek pocelo sredinom IX vijeka. Ova pretpostavka omogucava nam da indirektno saznamo o nekim dogadjajima na istocnoj obali Jadranskog mora i u zaledju ovog mora. Tako godine 641. rimski papa salje opata Martina da otkupi roblje od Slavena u Istri i Dalmaciji, sto u svakom slucaju govori da su Slaveni, vec naseljeni u novoj domovini, zarobljavali Romane i krscane. Godine 678. Hrvati su iz Dalmacije poslali bizantskom caru, pobjedniku nad Arapima, poklone sa molbom za mir i sporazum i od te godine priznato im je pravo da zive na rimskoj zemlji. Od tada su Slaveni priznavali bizantskog cara za svog gospodara.
Edikt bizantskog cara Leona III od 732. godine, kojim je on izuzeo sav zapadni dio Balkanskog poluostrva, sav Ilirik, ispod (vjerske) vlasti rimskog pape i podvrgao ga patrijarhu u Carigradu, ocigledno se odnosi i na Hercegovinu.
(Nastavlja se)
___________________________________________________________________
"Hrabrost je odbraniti sebe od drugog, a junastvo odbraniti drugog od sebe samog!"
|
|
| 03-13-2010 03:29 |
|
MosHer
brato
Poruka: 653
Location: U. S. of A.
pokretac teme
|
|
*NAPOMENA: Tekst koji slijedi je djelo vise autora: Ahmet S. Alicic, Dzemal Celic, Tonci Grbelja, Cedo Kisic, Todo Kurtovic, Zdravko Maric, Miso Pistalo, Zarko Radulovic, Vlado Smoljan, Kresimir Sego, Tvrtko Sulentic i Andjelko Zelenika.
Ovaj tekst je iz knjige “Fotomonografija HERCEGOVINA”, koja je objavljena u septembru 1981. godine.
Nagli uspon Franacke drzave u VIII vijeku, posebno pod upravom porodice Karolinga, ubrzo se odrazio i na sudbinu Slavena u Panoniji i na zapadnom dijelu Balkanskog poluostrva. Najmocniji franacki kralj Karlo Veliki (768. - 814. godine), pored brojnih drugih pokrajina osvojio je i zapadni Balkan. Iz drugih podataka vidjet cemo da su kako dalmatinska Hrvatska tako i tadasnje pokrajine danasnje Hercegovine to vrijeme i nesto kasnije bile dosta samostalne u odnosu na Franacku drzavu, sto znaci da su bile u poluvazalnom odnosu ili nesto manje od toga. Nema dovoljno podataka za tacnije utvrdjivanje granice izmedju bizantijskih jacih ili slabijih uticaja i franackih uticaja na podrucje Hercegovine, ali izgleda da je ta granica tekla upravo kroz Hercegovinu, negdje oko Trebinja. Godine 875. nestaje posljednji trag franacke moci i franackih uticaja u dalmatinskoj Hrvatskoj pa i u krajevima juznije od nje. Veliki gradovi u primorju nisu ni potpali pod vlast Franaka, vec su ostali u vlasti Bizanta.
Juzno od hrvatske drzave nalazila se Neretljanska oblast ili Paganija kojoj su osim kopna izmedju Cetine i Neretve pripadali i ostrva Brac, Hvar, Korcula i Mljet. Ova oblast je dugo zadrzala svoju samostalnost u vecoj ili manjoj mjeri, do druge polovine XI vijeka, kada se sve tjesnje povezuje sa Hrvatskom i najzad se u nju ukljucuje. Prema K. Porfirogenetu u Paganiji su postojale tri zupe: Rastok, Makar i Dolje.
Podaci o hercegovackim oblastima od doseljavanja Slavena do vremena nastanka djela “De administrando imperio” bizantskog cara Konstantina Porfirogeneta (zapisani oko 950. godine) jedini su iscrpniji i pouzdaniji podaci iz tog doba. Prema K. Porfirogenetu istocni i juzni susjed Neretljana ili Paganije je oblast Zahumlje (Zachlumia) ili Hum, koja se prostirala od usca Neretve sve do Dubrovnika. U Zahumlju K. Porfirogenet navodi sljedece gradove: Ston, Mokriskik, Oslje, Golumainik, Dobriskik i Bonu (Blagaj).
O pokrajini Travuniji K. Porfirogenet je napisao: “…Od grada Kotora pocinje arhontija Trebinje (Tarbunia) i pruza se sve do Dubrovnika, a planinski njen dio primice se Srbiji… Grad Dubrovnik lezi na sredini izmedju Zahumljana i Trebinjana… Zemlja Trebinjana i Konavljana jedna je ista. Zitelji njeni poticu od nekrstenih Srba… Trebinjski vladari su uvijek bili pokorni vladaru Srbije. U zemlji Tarbuniji i Konavlima su naseljeni gradovi: Trebinje, Vrm, Risan, Lukaveze i Zetlivi…” Srbija je, prema ovom piscu, bila iza ovih oblasti i odvojena od njih planinama. Izmedju Kotora i Skadarskog jezera bila je oblast Duklja (Zeta). Iz ovih nekoliko podataka K. Porfirogeneta jasno proizilazi da su na podrucjima danasnje Hercegovine bile vec organizovane vece oblasti sa knezovima na celu, te zupanije sa zupanima i da je vec postojao prilicno veliki broj gradova koji su u to vrijeme bili prvenstveno tvrdjave sa podgradjima.
Strasni poraz Bizanta 1071. godine od Seldzuka u Aziji i ucvrscivanje Normana u juznoj Italiji iskoristili su podjarmljeni Slaveni na Balkanu pa su 1072. godine digli ustanak protiv Bizanta. Od 1085. godine bizantska vlast u Dalmaciji vise nije postojala.
Istocna i Zapadna crkva potpuno su se razdvojile 1054. godine sto je imalo nesagledive posljedice u istoriji nasih krajeva i naroda.
Najveci dio danasnje Hercegovine pripadao je u ranom srednjem vijeku pokrajini Zahumlju (Humu). Kao sto je vec receno, radi se o podrucju izmedju Neretve i Trebinja i o podrucju uz desnu stranu srednjeg toka Neretve. U poredjenju sa Neretljanskom oblascu Zahumlje u ranoslavensko doba nije imalo niti priblizno tako veliki vojni i politicki znacaj kakav je imala Neretljanska oblast (Paganija), koja je obuhvatala podrucje danasnje Hercegovine i srednje Dalmacije od donjeg toka rijeke Neretve do Cetine. Najraniji podaci o Zahumlju mogli bi se izvesti iz tvrdnje K. Porfirogeneta da su se vec pokrstene srpske oblasti za vrijeme bizantskog cara Mihajla II Amorijskog (820. - 829. godine) vratili poganstvu u namjeri da iskorijene svaki trag podloznosti “Romejima”. Krajem IX vijeka doslo je do ponovnog pokrstavanja u svim krajevima uz istocnu obalu Jadranskog mora, skoro iskljucivo dirigirano iz Rima.
Prvi poznati knez Zahumlja Mihajlo Visevic (910. - 950. godine) vladao je samostalno u Zahumlju. Sudbina Zahumlja nakon Mihajla Visevica malo je poznata. Ova pokrajina se jos dugo spominje ali uvijek unutar neke vece drzave. Od sredine X vijeka do 1018. godine Zahumlje je bilo pod makedonskom upravom. I u to doba ova pokrajina je imala prilicnu autonomiju.
Vrijeme Stevana Nemanje (1114. - 1200. godine) oznacava nagli uspon srpske drzave i njene duze dominacije nad pokrajinama danasnje Hercegovine, sve do ukljucenja ovih krajeva u Bosnu za vrijeme vladavine bosanskog bana Stjepana II Kotromanica (1322. - 1353. godine).
Materijalni ostaci iz ranog srednjeg vijeka Hercegovine nisu brojni, sto je samo rezultat lose istrazenosti ovih krajeva. Vec iz opisa granica Neretljanske oblasti, Zahumlja i Travunije, te nabrajanja imena gradova na tim podrucjima jasno proizilazi da su te pokrajine obuhvatale i danasnje dijelove srednje Dalmacije i dijelove danasnje Crne Gore. Prema arheoloskim izvorima i podacima K. Porfirogeneta moguce je tvrditi da su u vrlo rano doba (do X vijeka) sigurno na podrucju danasnje Hercegovine postojala i manja slavenska gradska naselja i utvrde u Trebinju, glavnom gradu Travunije, u Klobuku kod Trebinja, u Blagaju, centru Humske zemlje, Stocu (Vidoski grad), u Dabrici kod Stoca (Kostungrad) i Mokrom kod Listice, danasnji Siroki Brijeg, (Mokriskik). Ovom vremenu bi se mogli pripisati i ostaci crkve “S. Pietro di Campo” u Cicevu kod Trebinja. U ljetopisu Popa Dukljanina pise da je u ovoj crkvi (S. Pietro di Campo) sahranjen Radoslav, brat zetskog kralja Mihajla. Na osnovu raznih arheoloskih objekata moze se tvrditi da su manja (seoska) naselja postojala u Paniku kod Bilece (keramika VII - VIII vijeka), Osanicima kod Stoca (keramika VII/VIII vijek), Sunicima na Dabarskom polju kod Stoca (keramika VII/VIII vijek), Varvari kod Prozora (keramika VII/VIII vijek), Gornjoj Bijeloj kod Konjica (keramika IX - XI vijeka), zatim u Mogorjelu kod Capljine, Hatelju kod Stoca, Gracu kod Posusja, Crvenom Grmu kod Ljubuskog, gdje su svuda nadjeni razliciti franacki objekti iz IX/X vijeka. U Mogorjelu kod Capljine, osim vec spomenutog materijala, nadjena je i jedna pojasna garnitura iz franackih radionica (kraj VIII pocetak IX vijeka), jedan zeljezni franacki mac (IX/X vijek) i prstenje (X/XI vijek) “bijelobrdske” kulture (zapadnopanonska kultura). Neki nalazi “dalmatinskohrvatske” kulturne grupe (IX - XII vijeka) svjedoce o postojanju naselja u Capljini (nausnice), Visicima kod Capljine (nausnice) i Lisicicima kod Konjica (razni nakitni objekti).
O bizantiskoj vladavini na podrucju danasnje Hercegovine najbolje svjedoce bogati nalazi zlatnika cara Romana II (959. - 963. godine) u Dreznici kod Mostara i cara Romana III Argira (1028. - 1034. godine) s novcem carice Teodore (1054. - 1056. godine) u Vitini kod Ljubuskog.
Za sada poznajemo grobove samo sa cetiri ranoslavenske nekropole u Hercegovini i to: iz Stoca, Mogorjela, Visica i Tasovcica kod Capljine. Velika koncentracija nalaza i lokaliteta, pogotovo velika koncentracija veoma znacajnih arheoloskih objekata u Capljini i njenoj najblizoj okolini svakako ukazuje na izuzetan znacaj ovog podrucja. U XI i XII vijeku veliki znacaj za trgovinu izmedju primorskih krajeva i unutrasnjosti imala je Drijava (Gabela) na Neretvi kod Metkovica.
PUNI SREDNJI VIJEK U HERCEGOVINI
Od vremena Stevana Nemanje (umro 1200. godine) do ukljucivanja u okvire bosanske drzave pocetkom XIV vijeka podrucje danasnje Hercegovine nije imalo znacajniju ulogu niti u Srbiji, kojoj je administrativno pripadalo, niti van srpske drzave. Prodor Mongola do Jadranskog mora preko Madjarske zahvatio je 1241. ili 1242. godine vjerovatno i Hercegovinu, ali o tome u izvorima nema pouzdanijih oslonaca. U centar politickih zbivanja Humska zemlja i ostali danasnji hercegovacki krajevi ponovo dolaze nakon smrti srpskog kralja Milutina (1321. godine) i izbijanja borbi srpskog plemstva oko prijestolja. Slabljenje centralne vlasti u Srbiji pruzilo je priliku bosanskom banu Stjepanu II Kotromanicu (1322. - 1353. godine) da zavlada i Humom. Pojedini humski feudalci, kao Poznanj Purcic, gospodar Nevesinja, dobrovoljno su svoja podrucja prikljucili bosanskoj drzavi. Cetiri brata Branivojevica odmetnula su se od Srbije u Primorju izmedju Neretve i Dubrovnika, htjeli su i da prosire svoju oblast i ostanu nezavisnima. Medjutim, u sukobu sa Srbijom, Bosnom i Dubrovnikom, cije su trgovce stalno pljackali, Branivojevici su bili brzo unisteni. Rezultat tih meteza bio je da je Bosna zauzela i zadrzala najveci dio Huma. Bosanski ban je ucvrstio svoju vlast u dolini Neretve i podizanjem novih gradova. Srpski car Dusan prodro je 1350. godine do donje Neretve sa namjerom da Srbiji ponovo pripoji Hum, ali cim se srpska vojska povukla, Bosna je ovde odmah uspostavila i ucvrstila svoju vlast.
(Nastavlja se)
___________________________________________________________________
"Hrabrost je odbraniti sebe od drugog, a junastvo odbraniti drugog od sebe samog!"
|
|
| 03-16-2010 02:17 |
|
MosHer
brato
Poruka: 653
Location: U. S. of A.
pokretac teme
|
|
*NAPOMENA: Tekst koji slijedi je djelo vise autora: Ahmet S. Alicic, Dzemal Celic, Tonci Grbelja, Cedo Kisic, Todo Kurtovic, Zdravko Maric, Miso Pistalo, Zarko Radulovic, Vlado Smoljan, Kresimir Sego, Tvrtko Sulentic i Andjelko Zelenika.
Ovaj tekst je iz knjige “Fotomonografija HERCEGOVINA”, koja je objavljena u septembru 1981. godine.
Nasljednik Stjepana II Kotromanica bosanski ban Tvrtko I (1363. - 1391. godine) doveo je bosansku drzavu do najveceg uspona i opsega. Madjarski kralj Ludovik Veliki uspio je da Bosni preotme 1357. godine krajeve izmedju Cetine i Neretve. Cim je Ludovik umro (1382. godine) Tvrtko je s vojskom upao u ove krajeve i ponovo ih prikljucio Bosni.
Nakon zauzimanja Dalmacije do Velebita Tvrtko se proglasio kraljem “Srbije, Bosne, Dalmacije, Hrvatske i Primorja”.
Pri kraju vladavine Tvrtka I, Bosni se sa jugoistoka priblizavaju turski osvajaci koji sporo ali uspjesno sire granice svoje drzave i islama. U jesen 1386. godine manji broj turskih ceta poplavio je Hum. Dvije godine kasnije u Hum je prodrla veca turska vojska pod komandom Sahina, jednog od najcuvenijih turskih vojskovodja toga vremena. Svjestan velicine opasnosti za svoju drzavu Tvrtko I je protiv Turaka poslao svog najboljeg vojskovodju vojvodu Vlatka Vukovica koji je Turke potukao kod Bilece 27.08.1388. godine. Shvatajuci svu opasnost za Bosnu, ako Srbija poklekne, Tvrtko I je poslao knezu Lazaru za boj na Kosovu 1389. godine veliku vojsku pod vodstvom Vlatka Vukovica. Nakon Tvrtkove smrti 1391. godine u Bosni su zapocela dugogodisnja trvenja i ratni sukobi izmedju plemica, sto je Turcima omogucilo najraznovrsnije uplitanje u odnose unutar bosanske drzave, od zavjera do vojnickih osvajanja i 1463. godine i do unistenja bosanske drzave. Slabljenju i propasti bosanske drzave pridonijela su i madzarska nastojanja da ovladaju Bosnom.
Feudalna anarhija koja je od kraja XIV vijeka sve vise zahvatala bosansku drzavu najjace se osjecala u njenim juznim krajevima koji su srazmjerno kasno uklopljeni u ovu drzavu i bili vise izlozeni razornom djelovanju Turaka. Sandalj Hranic, sinovac i nasljednik vojvode Vlatka Vukovica, za svoje je duge vladavine (1392. - 1435. godine) znatno prosirio i zaokruzio svoje posjede koji su sezali od Mileseve do Cetine. Neko su vrijeme bili pod njegovom vlascu i primorski gradovi Budva i Kotor. Mocniju vlastelu, kao Sankovice u Humu, potpuno je odstranio, a druge je natjerao na poslusnost. Tu je on vladao sa svojom bracom knezovima Vukcem i Vukom. Nakon smrti kneza Pavla Radinovica (1415. godine) i vojvode Hrvoja Vukcica (1416. godine) on je postao najmocniji covjek tadasnje bosanske drzave. Veze s bosanskim kraljevima nije prekidao, ali su one postajale sve labavije a njegova je politika zavisila sve vise od Turaka.
Oblast Sandalja Hranica naslijedio je njegov sinovac Stjepan Vukcic-Kosaca (1436. - 1466. godine). Tu je promjenu pokusao iskoristiti vojvoda Radoslav Pavlovic, da ojaca na racun Kosaca. Protiv Stjepana Vukcica pobunili su se i plemici u zapadnom Humu te zatrazili zastitu od madzarskog kralja Zidmunda. U procjepu izmedju pobunjenih domacih plemica i opasnosti od Madzara, vojvoda Stjepan je pozvao u pomoc Turke te na taj nacin ocuvao jedinstvo svoje oblasti. Pavlovicima je oteo Trebinje i zupu Vrm s gradom Klobukom i posve ih istisnuo iz primorja. Stjepan Vukcic-Kosaca je ubrzao proces izdvajanja juznih oblasti iz bosanske drzave. One u stvarnosti postaju posebna politicka jedinica zavisna od Turaka. Pod turskom zastitom Stjepan Vukcic bezobzirno napada susjede. Upada u Zetu, od Hrvatske otima Omis i Poljica, pomaze Turcima protiv bosanskog kralja Tomasa (1443. - 1461. godine) i konacno 1451. - 1454. godine ratuje protiv Dubrovnika kojem je pomagao bosanski kralj. Da bi sto vise istakao svoju nezavisnost od Bosne, Stjepan Vukcic se 1448. godine proglasio za “Hercega od Svetoga Save”.
Kao i druge feudalne drzave koje su unistili, Turci su i Bosnu postepeno, decenijama, sistematski slabili. Od pocetka 1451. godine Turci su drzali u Vrhbosni jedan od najjacih bosanskih gradova Hodzidjed, koji je i prije bio u njihovim rukama. Pokusaj kralja Stjepana Tomasa da 1459. godine preotme Hodzidjed, ostao je bez uspjeha. Turci su i ekonomski iscrpljivali Bosnu ne samo pljackanjem i dancima nego i povremenim ucjenama. Posljednji bosanski kralj Stjepan Tomasevic (1461. - 1463. godine) pokusao je da pripremi zemlju za konacnu borbu protiv Turaka. Poslije pada Bizanta (1453. godine) i Srbije (1459. godine) bilo je jasno da sultan Mehmed II Osvajac sprema unistenje bosanske drzave. I pojedini feudalci, koji su se prije oslanjali na Turke, trgli su se u posljednjem trenutku. Herceg Stjepan Vukcic-Kosaca izmirio se sa novim kraljem i podupro njegovu teznju da dobije sa zapada pomoc protiv Turaka. Uzdajuci se u pomoc krscanske koalicije, koju je organizovao papa Pio (Pius) II, Stjepan Tomasevic je otkazao placanje danka sultanu 1462. godine. Obecana pomoc (sa zapada) nije stigla pa su Turci veoma lako zauzeli Bosnu i u Kljucu na Sani uhvatili i ubili 1463. godine (posljednjeg) bosanskog kralja Stjepana Tomasevica. U jesen iste godine madzarski kralj Matijas Korvin je upao s vojskom u sjeverozapadnu Bosnu i zauzeo Jajce. U isto vrijeme sa juga je ovu akciju pomogao herceg Stjepan sa sinovima Vladislavom i Vlatkom. Hercegova vojska je oslobodila cijelu jugozapadnu Bosnu i zauzela istocnu Bosnu do blizu Srebrenice.
Velike nerede u Turskoj nakon smrti sultana Mehmeda II iskoristio je Matijas Korvin za ucvrscenje madzarske vlasti u sjevernoj Bosni. Medjutim, on je u Pocitelj poslao vojnu posadu te tako okrnjio teritoriju hercega Stjepana. Nesloga je zavladala i u Hercegovini. Pod takvim okolnostima Turcima nije bilo tesko da vec 1465. godine osvoje najveci dio Hercegovine. Mlecani su iskoristili raspadanje drzave hercega Stjepana i zauzeli primorje od Neretve do Cetine (Krajinu). Pod vlascu hercega Stjepana ostao je samo uzak pojas zemljista u primorju s Novim (Herceg Novim). Tako smanjenu i razrivenu oblast ostavio je herceg Stjepan srednjem sinu Vlatku (1460. - 1482. godine). Protiv Vlatka pobunili su se Vlatkovici u zapadnom Humu i pokorili se neposredno madzarskom kralju Matijasu Korvinu. Bez mnogo napora Turci su na pocetku 1482. godine zauzeli Novi (Herceg Novi). Time je nestalo i drzave koju su osnovale Kosace. Do toga doba Turci su zauzeli sve gradove i krajeve na podrucju danasnje Hercegovine.
“Krstjani - Crkva bosanska”
Na temeljima krscanskih vjerovanja nikla su tokom stoljeca razna hereticka ucenja, medju kojima je najveci znacaj u nasim krajevima imalo bogumilstvo koje je u X vijeku bilo izuzetno snazno u Bugarskoj, a koje je preko Makedonije i danasnje Srbije prodrlo i na podrucje bosanske zemlje i u danasnja hercegovacka podrucja.
Bogumili su prezirali nosioce vlasti i bogatstva a prema svojim ucenjima su i zivjeli, sto znaci siromasno i bez vlasti i bilo kakve prinude u vjerovanjima. U skladu sa svojim ucenjem izvrgavali su preziru i sve materijalne predmete krscanskog kulta, kao sto su kriz/krst, ikone, svetacke relikvije (mosti). Crkvene gradjevine smatrali su stanovima sotone, te su pozivali svoje vjernike da se mole bogu u kucama, na livadama i u vocnjacima. Od svih molitava zadrzali su samo “ocenas”. Nisu krstili djecu, vec samo odrasle ljudi koji vjeru prihvataju. Sebe su smatrali jedinim pravim krscanima a Istocnu i Zapadnu Crkvu smatrali su izopacenim krscanstvom. Sva ucenja (molitve) su govorili ili citali na narodnom jeziku. Ovakva ucenja i ponasanja bogumila odgovarala su vecini stanovnistva, obespravljenim siromasnim ljudima. Nepomirljivu mrznju zvanicne crkve navukli su bogumili na sebe direktnom i konkretnom kritikom crkve i njene hijerarhije. To je bio glavni uzrok progona bogumila i njima srodnih sekti, kako na podrucju Istocne, tako i na podrucju Zapadne crkve.
Vjersko ucenje bogumila bilo je, u svim bitnim crtama, osnovom vjerskog ucenja heretickih sekti koje su se tokom XI i XII vijeka rasirile u zemljama Balkana i Mediterana, izmedju ostalog i u Bosni. Ovo hereticko ucenje se u drugoj polovini XII vijeka iz Makedonije siri u Srbiju za vrijeme Stevana Nemanje.
Protjerani bogumili iz Srbije, kao i dalmatinski heretici nalazili su utociste u Bosni u kojoj katolicka crkva nikako nije uspijevala da se ucvrsti i organizuje prema svojim normama. Tu se sluzba bozja obavljala na narodnom jeziku, biskupi su bili domaci ljudi s domacim imenima, nije bilo katedrale, niti ikakvih crkvenih redova. Tek kada su u XIII vijeku u Bosnu dosli dominikanci, tek tada se moze govoriti o crkvenim redovima. Prema onome sto se iz kasnijih podataka zna o “heretickoj crkvi bosanskoj”, u njoj su se spajali istocni i zapadni uticaji s pretezno bogumilskim sadrzajem.
(Nastavlja se)
___________________________________________________________________
"Hrabrost je odbraniti sebe od drugog, a junastvo odbraniti drugog od sebe samog!"
|
|
| 03-18-2010 04:18 |
|
MosHer
brato
Poruka: 653
Location: U. S. of A.
pokretac teme
|
|
*NAPOMENA: Tekst koji slijedi je djelo vise autora: Ahmet S. Alicic, Dzemal Celic, Tonci Grbelja, Cedo Kisic, Todo Kurtovic, Zdravko Maric, Miso Pistalo, Zarko Radulovic, Vlado Smoljan, Kresimir Sego, Tvrtko Sulentic i Andjelko Zelenika.
Ovaj tekst je iz knjige “Fotomonografija HERCEGOVINA”, koja je objavljena u septembru 1981. godine.
U domacim izvorima “crkva bosanska” prvi put je spomenuta u jednoj povelji bana Stjepana II Kotromanica (oko 1326. godine). Tada je ova hereticka crkva vec imala svoju definitivnu organizacionu formu koju je zadrzala do kraja svog trajanja. U ovoj crkvi poznata su sigurno tri stepena:
1. episkop ili “did”,
2. gost i
3. starac.
Did (djed), kao najvisi starjesina “crkve bosanske” nije imao stalnog sjedista, sto je i razumljivo, jer ova crkva nije imala nikakvih crkvenih gradjevina. Krstjani nisu imali ni samostane. Ipak iz nekoliko izvora saznaje se da su grupe krstjana zajednicki zivjele u kucama (hizama) kao neka vrsta monaha. Takve zajednicke kuce postojale su i u zupi Neretvi kod Konjica, no nema sumnje da ih je bilo i u drugim predjelima Bosne i Humske zemlje sve dok nisu pocele nestajati usljed velikih progona heretika od sredine XV vijeka. Hereticka bosanska crkva, ili njene pojedine starjesine pojavljuju se u ulozi posrednika i miritelja, zatim i jamaca, u odnosima izmedju Dubrovacke Republike i bosanske drzave. U martu 1405. godine Dubrovcani su se sa Sandaljem Hranicem sporili oko nekih sela pa su tom prilikom sami Dubrovcani zatrazili posredovanja “djeda koji je gospodin i duhovni otac vase crkve bosanske”.
U posljednjim decenijama bosanske drzave njeni se vladari pod pritiskom spoljnih okolnosti tjesnje oslanjaju na Rim i ugarski dvor, sto postepeno umanjuje ulogu crkve bosanske u javnim poslovima a koju sve vise preuzimaju franjevci. Kad su 1449. ili 1450. godine preduzeta odlucna gonjenja heretika u Bosni, izgleda da je citavo njihovo starjesinstvo (oko 40 ljudi) zajedno s djedom preslo u Humsku zemlju pod zastitu hercega Stjepana, gdje je u javnim poslovima zadrzalo onu ulogu koju je nekad imalo u bosanskoj drzavi. Godine 1453. na teritoriji drzave hercega Stjepana bili su “djed i 12 strojnika” crkve bosanske. Najistaknutiji starjesina crkve bosanske u Humskoj zemlji bio je, osim djeda cije ime ne znamo, Radin Butkovic. On je izmedju 1422. i 1432. godine bio “krstjanin” u sluzbi vojvode Radoslava Pavlovica. Kasnije je presao u sluzbu hercega Stjepana Vukcica-Kosace i tu ostao do hercegove smrti 1466. godine. Od 1437. godine Radin Butkovic se spominje u rangu “starca” a od 1450. godine u rangu “gosta”. U sluzbi hercega Stjepana Radin Butkovic je stekao veliki ugled i bogatstvo a i zivio je kao bogatas, sto je bilo u velikoj suprotnosti s osnovnim starim ucenjem ove hereticke sekte.
Nakon turskih osvajanja Bosne i zemalja hercega Stjepana bile su presjecene sve veze pripadnika crkve bosanske sa srodnim sektama u ostalim dijelovima Evrope. Organizaciono rasuti i napusteni oni su lakse i brze nego pripadnici drugih krscanskih religija prilazili Islamu i Turcima, s kojima su se zblizili jos u vrijeme velikih progona heretika u Bosni. Pocetkom turske vladavine gubi se svaki trag hereticke crkve bosanske.
Na podrucju danasnje Hercegovine nalazi se veliki broj ostataka gradjevina i nekropola sa steccima iz kasnog srednjeg vijeka. Zbog znacaja na prvom mjestu bi trebalo spomenuti ostatke gradova iz ovoga doba.
1.) Blagaj (Stjepangrad) kod Mostara: smjesten je na stijeni iznad vrela Bune. Vecina danas ocuvanih zidova potice iz XIV vijeka. Blagaj je bio glavni grad Humske zemlje veoma dugo. U ovom gradu ponajvise su boravili gospodari Humske zemlje Sandalj Hranic i njegov nasljednik herceg Stjepan. Turci su ga zauzeli 1465. godine.
2.) Pocitelj: grad Pocitelj se spominje prvi put 1444. godine. To je bio maleni grad. U vrijeme pada Bosne Madzari ga prosiruju i tu postavljaju madzarsku posadu. Turci su ovaj grad zauzeli 1471. godine.
3.) Ljubuski: prvi put se spominje tek 1462. godine za vrijeme borbi hercega Stjepana protiv sinova. Tu se herceg Stjepan sklonio pred sinovima. Vladislav, sin hercega Stjepana, zauzeo je ovaj grad 1455. godine. Turci su ga zauzeli 1463. godine.
4.) Vidoski (grad u Stocu): tacnije vrijeme nastanka prvih utvrdjenja na mjestu danasnjeg ostatka grada Vidoski povise centra Stoca ne zna se, ali je vjerovatno da poticu jos iz rimskog doba. Vidoski se prvi put spominje 1444. godine kao grad u zemlji hercega Stjepana.
5.) Trebinje: stari grad Trebinje spominje jos Konstantin Porfirogenet u X vijeku. Prema Popu Dukljaninu Trebinje je bilo sjediste zupana Travunije (Trebinjske oblasti). Od druge polovine XII vijeka do 1377. godine Trebinje je bilo u sastavu srpske drzave, a 1377. godine uslo je u sastav Bosne. U doba raspadanja bosanske drzave Trebinje je uslo u oblast velikog bosanskog vojvode Pavla Radinovica. Herceg Stjepan je zavladao Trebinjem 1438. godine. Pod tursku vlast Trebinje je potpalo 1466. godine. Porfirogenetovo Trebinje se, vjerovatno, nalazilo na danasnjem lokalitetu Police.
6.) Micevac: ostaci srednjovjekovnog grada Micevca nalaze se uzvodno uz Trebisnjicu u neposrednoj blizini prvobitnog mjesta Arslanagica mosta. Veoma cesto se spominje u dokumentima iz vremena hercega Stjepana (1436. - 1466. godine) ali ni prije ni kasnije. Vjerovatno su ga Turci zauzeli kada i Trebinje, 1466. godine.
7.) Klobuk u Korjenicima: stari grad Klobuk smjesten je na putu izmedju Trebinja i Niksica. Kao vazna tvrdjava spominje se vec u XI vijeku. Od vremena Stevana Nemanje do 1377. godine nalazio se u okvirima srpske drzave. U doba raspadanja bosanske drzave Klobuk je dosa u posjed Pavla Radinovica 1395. godine. Jedno vrijeme je bio u posjedu Radoslava Pavlovica a od 1441. do 1466. godine u posjedu hercega Stjepana. Turci su zauzeli Klobuk 1467. godine.
8.) Kljuc kod Gacka: grad Kljuc se nalazi iznad sela Cernice kod Gacka. Godine 1426. spominje se kao prijestolnica bosanskog velikog vojvode Sandalja Hranica, kasnije hercega Stjepana i njegovih sinova. Turci su zauzeli Kljuc 1468. godine.
9.) Mostar: jos 1452. godine spominje se na podrucju danasnjeg Mostara most preko Neretve sa dvije kule. Nepunih 20 metara iznad toga mosta sagradjen je 1566. godine danasnji Stari most. Kula na lijevoj obali Neretve zvala se Hercegusa, a ona na desnoj obali Helebinka ili Celovina.
Ostaci kasno srednjovjekovnih crkava na podrucju Hercegovine svjedoce o egzistenciji pravoslavne i katolicke vjere i pored velikog broja heretika u ovim krajevima. Mali broj poznatih crkava toga doba vjerovatno nije samo rezultat lose istrazenosti vec i posljedica heretickog ucenja “krstjana” kojima nisu bile potrebne crkvene gradjevine.
Najznacajniji sakralni objekt u Hercegovini je crkva Sv. Petra s benediktinskim samostanom u Cicevu kod Trebinja, uz cije ostatke se nalaze i mnogo ocuvanije rusevine male crkve Sv. Pavla. Prvi podaci o samostanu Sv. Petra (de Campo) u Trebinju poticu iz XII vijeka. Vjerovatno je na ovom istom lokalitetu bilo i sjediste trebinjske (katolicke) biskupije od 1022. do 1456. godine. Posljednji trebinjski biskup Mihajlo je 1456. godine napustio svoju dijecezu povjeravajuci je svestenicima crkve Sv. Petra u Cicevu. Od ostalih hercegovackih crkava ovoga doba potrebno je spomenuti: crkvu Sv. Petra u Zavali u Popovom polju, pravoslavnu crkvicu u Osanicima kod Stoca (koja je jos u upotrebi), ostatke tri crkvice kod Bilece (Ruzica na vrelu Trebisnjice, Crkvina u Orahu i Mistihalj uz Trebisnjicu) i ostatke sest crkava kod Konjica (u Boksevcu, Cresnjevu, Biskupu, Bijeloj, Razicima i Lisicicima).
Bosansko kraljevstvo je vec krajem XIV i pocetkom XV vijeka uslo u sferu interesa Osmanskog Carstva i njegovog sirenja na Balkanu, odnosno u Evropi. Hercegovina, kao njegov sastavni dio, dijelila je istu sudbinu. Osmansko osvajanje na tom podrucju trajalo je vise od jednog vijeka.
Na to je uticala strategija i taktika u osmanskom osvajanju, kao i prilike unutar osmanske drzave.
(Nastavlja se)
___________________________________________________________________
"Hrabrost je odbraniti sebe od drugog, a junastvo odbraniti drugog od sebe samog!"
|
|
| 03-20-2010 21:30 |
|
MosHer
brato
Poruka: 653
Location: U. S. of A.
pokretac teme
|
|
*NAPOMENA: Tekst koji slijedi je djelo vise autora: Ahmet S. Alicic, Dzemal Celic, Tonci Grbelja, Cedo Kisic, Todo Kurtovic, Zdravko Maric, Miso Pistalo, Zarko Radulovic, Vlado Smoljan, Kresimir Sego, Tvrtko Sulentic i Andjelko Zelenika.
Ovaj tekst je iz knjige “Fotomonografija HERCEGOVINA”, koja je objavljena u septembru 1981. godine.
Osmanlije su prethodno upoznavale unutrasnje prilike zemalja koje su bile cilj njihovog osvajanja, pa nakon stecenih saznanja poduzimali su odgovarajuce akcije. Takav je slucaj bio i sa Bosnom i Hercegovinom. Oni su dobro znali da u zemlji vlada gotovo potpuna feudalna anarhija i nesloga medju vladajucim slojevima.
U vrijeme osmanskih osvajanja bosansko kraljevstvo je bilo podijeljeno izmedju nekoliko krupnih feudalnih porodica. One su gotovo samostalno vladale u svojim oblastima. Zbog toga i pord ocite opasnosti nisu bile u stanju da prevazidju svoje uske interese. Takva situacija je olaksavala osvajanje i unistenje ove drzave.
Osmanlije us napadale na neprijateljsku teritoriju, cesto u vise pravaca, kako bi prvo stvorili svoja vojna uporista, da bi onda odatle lakse okoncali njihovo osvajanje. Oni bi tom prilikom zavodili i svoju privremenu vlast i na taj nacin se jace ucvrstili u osvojenim prostorima, da bi, nakon definitivnog zaposijedanja cijelog podrucja, lako presli na stalni sistem vlasti. Osvajanje pojedinih dijelova i zavodjenje svoje privremene vlasti u njima Osmanlije su koristile kako za propagandu i zastrasivanje tako i za lakse iskoristavanje unutrasnjih nesredjenih prilika u drzavi, obicno na taj nacin sto su pretvarali neke od krupnih velmoza u svoje vazale, dajuci im kao privilegije garancije vlasti, ali uz obavezu placanja danka. Medjutim, to su bile samo privremene mjere, jer su oni cim bi im se ukazala prilika osvajali zemlje svoga vazala. Najcesce su kao povod uzimali navodnu neposlusnost i neispunjavanje preuzetih obaveza od strane svoga vazala i onda ga zestoko kaznili.
U svom sistemu osvajanja Osmanlije su imale izgradjenu metodologiju unistavanja prethodne vlasti. Prije svega, oni su odmah unistavali vladajuci sloj i krupnu feudalnu klasu, kao mjeru onemogucavanja ponovnog povratka na vlast. Tako su postupili i u nasim zemljama.
U dosta dugom vremenskom razdoblju postepenog osvajanja Bosne i Hercegovine, sesta i sedma decenija XV vijeka predstavljaju period najzescih akcija Osmanlija. Tada je definitivno rijesena sudbina ovih zemalja. Narocito su bili zestoki njihovi napadi neposredno pred i nakon pada Bosne 1463. godine. Tom prilikom je i najveci dio ondasnje Hercegovine takodjer pao pod osmansku vlast. Osvojene dijelove Hercegovine Osmanlije su ostavile u sastavu bosanskog sandzaka. Pokusaji herceg Stjepana da, nakon pada Bosne i velikih dijelova Hercegovine, poduzme protuakciju u savezu sa Ugarskom, doveli su do definitivnog osvajanja cijele Hercegovine od strane Osmanlija; izuzetak su predstavljali mali dijelovi u podrucju Herceg Novog i makarskog primorja.
Nakon toga novi osvajac organizuje Hercegovinu kao zasebni sandzak u sastavu rumelijskog ejaleta. Sandzaci su u to vrijeme, iako su formalno bili u sastavu vece oblasti, kao sto je ovde slucaj u Rumeliji, predstavljale najvece upravne jedinice u kojima se potpuno odvijala vojna i upravna vlast.
Hercegovina je kao zaseban sandzak oformljena 1470. godine i kao takva ostace do kraja osmanske vlasti u nasim krajevima. Odredjene promjene, teritorijalne i upravne, desavace se zavisno od opstih prilika u Carstvu i u Bosni.
Hercegovina kao sandzak uci ce u sastav bosanskog ejaleta odmah nakon njegova osnivanja 1580. godine i u njegovom sastavu ostati do 1878. godine, sa izuzetkom perioda od 1833. do 1851. godine, kada ce biti samostalna kao mutesarifluk u vlasti Ali-pase Rizvanbegovica. Ali i tada ce bosanski namjesnici imati odredjene, prvenstveno vojne, nadleznosti u ovom mutesarifluku (sandzaku).
Prilikom formiranja sandzaka Hercegovine, pod vlast Osmanlija jos nije bio pao Herceg Novi i Makarska. Herceg Novi ce pasti 1482. godine, sto se uzima kao zvanican datum pada Hercegovine, a Makarska oko 1490. godine. Medjutim, podrucja u okolini ovih mjesta od ranije su bila u vlasti Osmanlija, sto se jasno vidi iz popisa ovih krajeva koje su Osmanlije sprovele ubrzo nakon osnivanja sandzaka i dijeljenja u timare ili carski i sandzakbegov has, zavisno od statusa stanovnistva tih mjesta.
Kad je definitivno oblikovan hercegovacki sandzak i potpuno zavedena osmanska vlast, u njegovom sastavu bila su sljedeca podrucja: Prijepolje, Pljevlja, Kolasin, Ivangrad, Bijelo Polje, Cajnice, Foca, Gorazde, Nevesinje, Gacko, Trebinje, Ljubinje, Niksic, Herceg Novi, Grahovo, Kalinovik, Konjic, Mostar, Stolac, Ljubuski, Capljina (Gabela), Imotski, Vrgorac, Makarska, Duvno (Tomislavgrad), Posusje i Listica (Siroki Brijeg). Podrucja su navedena, otprilike, prema danasnjoj administrativnoj podjeli, jer administrativna podjela u osmanskom periodu nije istovjetna navedenoj. Upravna podjela je vrsena na kaze (kadiluke), a kadiluci na nahije. Nahije su odgovarale, bar u pocetku, srednjovjekovnoj podjeli na zupe. Kasnije se odstupilo od toga. Neko vrijeme Hercegovini je pripadala i Crna Gora kao zasebna kaza (kadiluk). Povremeno ovom sandzaku su pripajana podrucja Podgorice, Plava, Gusinja, Zabljaka i Spuza. Ali oko ovih podrucja su se cesto sporili skadarski sandzakbezi i sandzakbezi Hercegovine.
Iako su osvajanja Osmanlija bila postepena i temeljito pripremana, ona su u svojoj zavrsnoj fazi bila silovita i pracena teskim pustosenjima i razaranjima. O tome svjedoce popisi (defteri) nasih krajeva sto su ih preduzimale Osmanlije nakon sto bi osvojile pojedino podrucje. U tim defterima su evidentirana mnoga naselja i podrucja koja su ostala bez stanovnistva, sto znaci i razrusena. Stanovnistvo je bjezalo pred Osmanlijama u neosvojena podrucja ili u druge zemlje. Takav slucaj je i u Hercegovini. Ali, kako novom osvajacu nije bilo u interesu da je zemlja pusta, jer su mu trebala sredstva za izdrzavanje vojske i upravnog aparata, tako je on na razne nacine nastojao da ponovo privuce ranije stanovnistvo ili da naseli novo. Takve akcije bile su sankcionisane carskim naredbama, a podsticane davanjem odredjenih privilegija onima koji se prihvate obaveze da ce naseliti odredjeno opustjelo podrucje. Rezultat takve politike bio je da su, brzo nakon definitivnog osvajanja, naseljavana ranije opustjela podrucja. U Hercegovini su u tom pogledu znacajnu ulogu odigrali vlasi (stocari) i vlaske vojvode.
Osmanlije su odmah nakon zavrsenih osvajanja nekog podrucja, odnosno odmah nakon prestanka oruzane borbe, zavodile mir i svoj poredak. Oni su zanemarivali ranije drustvene odnose, osim u onolikoj mjeri koliko su se oni mogli uklopiti u njihov poredak. Prije svega, oni su unistavali predstavnike prijasnje vlasti ukoliko se ne bi ranije sklonili. Takva sudbina je zadesila krupne feudalce, odnosno bivse plemstvo koje je tu privilegiju uzivalo po krvi, jer osmanski sistem ne priznaje plemstvo po krvi. Osmansko plemstvo, kao i uopste drustveno-ekonomski sistem, bio je vojnickog karaktera.
Feudalnu klasu Osmanlija predstavljalo je, uglavnom, sitno vojno plemstvo oznacavano kao timarnici (spahije) pa se po tom nazivao i cijeli sistem, timarski (spahijski) sistem. Zbog toga izgleda da su Osmanlije lako prihvatile sitno plemstvo pokorenih zemalja, pogotovo ako je ono bilo spremno na saradnju, a sticajem raznih okolnosti, prije svega zbog stanja u drustveno-ekonomskim odnosima u nasim zemljama prije osmanskog osvajanja, ranije sitno plemstvo je brzo pristupalo novom osvajacu. Ono je u novom sistemu imalo izgleda da utvrdi izvjesne privilegije a i povoljniji drustveni polozaj nego sto ga je imalo u ranijem sistemu. Krupni feudalci ili su unisteni ili su pobjegli u druge zemlje, ili su, mada u malom broju, uspjeli da prije osvajanja predju u sluzbu Osmanlija. Takvi su brzo napredovali u osmanskoj feudalnoj klasi. Takav je slucaj, npr. sa sinom hercega Stjepana, Stjepanom, koji je u Osmanskom Carstvu uspio da se uzdigne do samog vrha feudalne klase i administrativne hijerarhije kao Ahmed-pasa Hercegovic. Njegova aktivnost osjetila se i u nasim krajevima, jer njemu se pripisuje definitivna kodifikacija zakona o vlasima (stocarima) koji se primjenjivao u nasim krajevima. Ocito je on dobro poznavao strukturu vlaskog stanovnistva i njegove mogucnosti.
Mnogi su postajali feudalci zahvaljujuci uslugama koje bi ucinili Osmanlijama prilikom osvajanja: prije svega, zapovjednici ili istaknuti ljudi u utvrdjenjima (gradovima).
Osmanlije su, dakle, zavodile svoj drustveno-ekonomski sistem nemilosrdno unistavajuci raniji. Oni su odmah uvodili svoju vladajucu vojnicku klasu. U pocetku su to ljudi izvan novoosvojenih podrucja, sto je ocito iz popisa vojske koji su nove vlasti ustanovljavale.
(Nastavlja se)
___________________________________________________________________
"Hrabrost je odbraniti sebe od drugog, a junastvo odbraniti drugog od sebe samog!"
|
|
| 03-29-2010 00:33 |
|
MosHer
brato
Poruka: 653
Location: U. S. of A.
pokretac teme
|
|
|
| 03-29-2010 23:43 |
|
|
|
Prenesneo iz casopisa MOST
Omer H. Sefiæ
STARI MOSTAR
Prièanja gospodina Jeftana Milišiæa
U sarajevskim dnevnim novinama ”Jugoslovenski list” (izlazile od 1918. do 1941.), njihov dopisnik iz Mostara Omer H. Sefiæ (potpisivao se sa O.H.S.), objavio je u dvanaest nastavaka u periodu od 18.04.do 09.05.1930. godine razgovore iz prošlosti našega grada sa starim Mostarcem Jeftanom Milišiæem (1859-1935). Milišiæeva prièanja obiluju nizom zanimljivosti iz prošlosti našega grada o kojima je on slušao i kojima je bio suvremenik, pa ih èitaocima ”Mosta” donosimo u cijelosti. (S.Š.)
NEŠTO O KAVAZBAŠI ALI-PAŠE RIZVANBEGOVIÆA
Ibrahim Pijujlija, roðen u Nikšiæu, bio je kavazbaša kod Ali-paše Rizvanbegoviæa. Kavazbaša je imao kod sebe jednog pravoslavnog momka, koji se je zvao Risto Gnjato. I njega je kavazbaša zvao ”barutlijom” jer mu je on uvijek izlijevao kuršume za puške, u kalufe za to udešene i zavijao fišeke. Isti Gnjato prièa: Kavazbaša je pošao iz Mostara sa jedno 20 i više drugova, kavaza, po gornjoj Hercegovini da pretraživa da nema hajduka, a to je u kadilucima Nevesinje, Gacko, Bileæa, Nikšiæ i Piva.
Pošto je iste kadiluke obišao, vraæao se je u Mostar preko Nevesinjskog polja. Meðu tom njegovom družinom bio je i sami Gnjato. Kavazbaša je odmakao od njih za jedno 50 do 60 metara na svome atu, i najedanput je postao nešto nemiran. Okretao se je i smijao se je. A kad se smije, znak je da æe nekoga ili ubiti ili rezil uèiniti. Najedanput zavikao je sa ata: ”Barutlija!” Na to mu se je Gnjato odazvao ”Bujrum ago!” On je upitao Gnjatu kakovo je ono drvo na polju, što ono vlah po njemu mlati štapom. On mu je odgovorio da se njemu èini da je glog. Na to je kavazbaša rekao: ”Pa zašto mlati po njemu?” Gnjato mu odgovori: ”Pošto fukara jede gloginje, to mislim da je i ono fukara pa hoæe da omlati gloginja da se najede.”
Na to je kavazbaša potjerao svoga ata do seljaka, a kad je došao do njega, nisu trajale ni dvije minute, puška je pukla, a seljak je panuo na zemlju mrtav. Kavazbaša se je vratio meðu družinu i nastavili su put u Nevesinje. On je noæio kod Bašage Redžepoviæa, a družina se je razišla po kasabi.
Sutradan su se svi skupili i nastavili put za Mostar. Kad su bili na Grebku kod pašine vode, tu je kavazbaša sjahao sa ata i sjeo na sofu, a kad je on sjahao, sjahali su i drugovi. Gnjato je prihvatio njegova ata, a kavazbaša je rekao jednom drugom kavazu da on prihvati ata i Gnjatina konja, a Gnjati je rekao da mu napuni lulu i èibuk, pošto je Gnjato sav pušaæi takum kavazbašin kod sebe nosio. Gnjato je to i uèinio i uzeo kresavicu i tad upalio i puhnuo dva-tri puta da lulu raspali, pošto je to bio obièaj, i onda je predao kavazbaši èibuk. U to vrijeme kavazbaša je bio naèomrðen, a kad je takav, s njim se može razgovarati koliko hoæeš. Gnjato, videæi da se može s njim razgovarati, zavikao mu je: ”Izum aga?” On mu je odgovorio: ”Bujrum, šta æeš?” Gnjato ga je zapitao što je uzrok da je onoga siromaha juèer ubio, kad mu ništa nije skrivio juèer, ako nije prije. On mu je na to odgovorio da mu ništa nije kriv niti se sjeæa da ga je ikada prije vidio svojim oèima, a: ”Ubio sam ga zato što je nafakasuz”, i nastavio, da je pitao seljaka što æe mu gloginje, a da mu je seljak odgovori da nosi djeci da jedu. On je upitao seljaka koliko ima djece, a seljak muje odgovorio: ”Dvoje muške”.
Seljaka je on pitao da li ima vlahinju, našto je seljak odgovorio da ima. Kavazbaša je upitao seljaka kako mu žive šure, a seljak je odgovorio: ”Pa, eto, prilièno”. Na to je kavazbaša nastavio: ”Kad vlah kaže da njegove šure prilièno žive, ja sam ga ubio jer je nafakasuz, a ubio sam ga i zato što svak vièe, koji bi htjeo pomoæi onoj jadnoj djeci, eno mu æaæe pa neka ih hrani, a sad æe tu djecu jamiti daidže, i što god uzjedu, biæe bolje od gloginja. I kad se djeca najedu hljeba, nasrkaju mlijeka, oni æe dignuti ruke u nebesa, pa æe meni i dragom Allahu zahvaliti i zavikati: ”Pomozi Bože onoga èovjeka što nam ubi æaæu, pa se mi najedosmo. Ja sa ovijem nisam uèinio nikakova džunaha (grijeha), nego dženetu vrata otvorio”.
___________________________________________________________________
|
|
| 05-13-2010 19:03 |
|
|
|
Preneseno iz casopisa MOST
Omer H. Sefiæ
STARI MOSTAR
Prièanja gospodina Jeftana Milišiæa
U sarajevskim dnevnim novinama ”Jugoslovenski list” (izlazile od 1918. do 1941.), njihov dopisnik iz Mostara Omer H. Sefiæ (potpisivao se sa O.H.S.), objavio je u dvanaest nastavaka u periodu od 18.04.do 09.05.1930. godine razgovore iz prošlosti našega grada sa starim Mostarcem Jeftanom Milišiæem (1859-1935). Milišiæeva prièanja obiluju nizom zanimljivosti iz prošlosti našega grada o kojima je on slušao i kojima je bio suvremenik, pa ih èitaocima ”Mosta” donosimo u cijelosti. (S.Š.)
U VRIJEME VLADAVINE ALI-PAŠE RIZVANBEGOVIÆA U HERCEGOVINI
Ovdje u Mostaru živio je jedan musliman, dosta bogat èovjek, koji se je pravilno zvao Avdaga Duvnjak, a prozvat je beæarom pošto se kao mladiæ nije oženio, jer je imao dvije-tri starije sestre, pa je oèekivao da se one udaju i da se tada on oženi, i zato ga je svijet prozvao beæarom. Jednoga dana Avdaga je kupio u Županjcu (Duvnu) na pazaru jednoga dobroga konja i doveo ga u Mostar. Iza nekoliko dana, svaki skoro dan, projahivao bi kroz Mostar na konju. U susjedstvu Avdaginu živio je Husein majstor Nakiæ koji je bio ekmekèija po zanatu i imao je svoju vlastitu ekmekèinicu, kuæu i dva-tri kmeta i tako nije ni od koga zavisio da kome šta komplimentira. Obièaj su imali obadva uveèer doæi na Carinu na Hakalov salaš i tu piti kahvu i sijeliti sa drugim komšijama.
Za nekoliko veèeri na tome se sijelu nije ni o èemu drugom govorilo, samo o Avdaginu konju. Èak su neki primjeæivali da ni Ali-paša nema onakoga konja u svojoj štali, kakav je njegov. I to su bili oni koje je on èašæavao kahvom, što mu hvale konja. Najposlije je više dotužila tolika hvala konja, ali je svak ipak šutio za nekoliko veèeri. Isti je, spomenuti Nakiæ, imao jednu kravu junicu kod kuæe koju je gojio i došao je na tu zamisao da Avdagu izazove sa junicom.
Kad je jednu veèer došao pred salaš, veæ je zatekao opet govor o konju. Na to je on upitao Avdagu: ”Avdaga, brate, je li to taj konj što se hvali, što no ti danas na njemu projaha?” Avdaga mu je odgovorio da jest. Nakiæ je na to njemu primijetio: ”E, brate, ako je onaj, vallahi æe mu uteæi moja krava, od Zalièkog harema dovle!” Avdaga je na to planuo i rekao: ”S kim se ti sprdaš, kako æe krava uteæi onakome konju?”, a Nakiæ mu je na to odgovorio: ”Ako ne uteèe, evo moja krava!” I tu su si oba dali ruke, jedan drugom dali tvrdu rijeè da neæe prevariti i da trka sutradan bude ujutro. I tu su se razišli i otišli svojim kuæama.
Kad je Nakiæ došao kuæi, imao je kod kuæe jednu praznu suhu silnu mješinu i jedno dva aršina konopa te jednim krajem konopa sveže od mješine grliæ i odnese mješinu u Zalik i prebaci je u harem preko zida. I vrati se kuæi. Sutradan povede junicu, a Avdaga povede konja.
Kada se èulo u Mostaru da æe se trkati krava i konj, sleglo se je hiljadu duša da vidi to èudo kako æe se trkati krava i konj. Pošto Avdaga nije bio dobar binedžlija, on je našao jednoga ciganina, zvanog Piliæa, da mu jaše na konju. Nakiæ je posmatrao šta Avdaga sa Piliæem radi. Šutio je i nije ništa govorio, samo je prešao u harem Zališki i uzeo svoju onu mješinu i poèeo je vezati kravi za rep. Avdaga mu je na to rekao: ”Šta æeš to?”, a Nakiæ mu je odgovorio: ”U tebe je binedžlija Piliæ, a ja na kravi jahati neæu, ovo je njezin binedžlija, jer ljudi na kravama ne jašu i, dragi aga, ako ovako kabuliš, dobro i jeste”. Avdaga je ukabulio da Nakiæ sveže kravi mješinu mjesto binedžlije. Tada su Avdagini prijatelji preparali preko puta jednu crtu da doðu i kravlje i konjske noge do te crte. Kada su to svršili, onda su zavikali: ”Ha”, da se poteku. Piliæ je obo konja bakraèlijom, a Avdaga klepnuo kravu po sapima rukom, krava se je plahnula od mješine i letila kao pomamna, a i konj se je poplašio od mješine, pa je svrnuo na desno Neretvi. Ciganin je sa njega pao i išèašio ruku, a krava je prva došla na biljeg na Carinu. Konja su Avdagini prijatelji uhvatili i odveli ga kuæi a pod istijem salašom tu je nastala rasprava izmedu Avdaginih i Nakiæevih prijatelja.
Nakiæevi su prijatelji zahtijevali da Avdaga da konja kako je ugovoreno, a Avdagini su prijatelji govorili da nije pravo, jer se je konj od mješine preplašio, i na kraju je došlo do toga zakljuèka da dade Avdaga Nakiæu 200 groša. Avdaga u svojoj ljutini nije ni vodio raèuna o konju, da li mu je uhvaæen ili nije. I kada je došao kuæi, jedna mu je sestra rekla: ”Avdaga,brate, vas ti je konj doveden u znoju, pokri ga da ne ozebe, eno ga u aharu.” Avdaga je odgovorio: ”Ah, zar je doveden, vjeru mu njegovu”. Unišao je u odaju, uzeo malu pušku i opalio je konju u glavu, tako ga ubio i zavikao: ”Kad ti more uteæi krava, ti nisi za dunjaluka!”
___________________________________________________________________
|
|
| 05-14-2010 12:31 |
|
|
|
Preneseno iz casopisa MOST Godina XXXI april/travanj 2006.
Ahmet Mehmedovic
Èuvena mostarska porodica
Ulema mostarske porodice Kešfi
Muftije, pjesnici, kaligrafi
Jedna od najuglednijih ulemanskih porodica Mostara tokom 17. i 18. stoljeæa bila je porodica Kešfi, a skoro da ništa o njima ne znamo. Najistaknutiji alim ove porodice bio je mostarski muftija Ali Kešfi-efendija Mostarac. Druga dvojica alima porodice Kešfi bavili su se kaligrafskom i prepisivaèkom djelatnošæu. O njima æe u ovom tekstu biti rijeè.
Ali Kešfi-efendija Mostarac
Ali Kešfi-efendija Mostarac, bio je na položaju mostarskog muftije ravno 10 godina, od 1654. do 1664/65. godine. Naslijedio je na muftijskoj stolici Ali Kafi-efendiju Nevesinjca, znamenitog alima i nevesinjskog vakifa, brata Ibrahim-efendije Roznamedžije, kada je ovaj preselio na Ahiret 1063. (1653.) godine. Ništa ne znamo o njegovom školovanju. Pretpostavljamo da je poèetno i srednje školovanje dovršio u Mostaru, a više nauke u Istanbulu, s obzirom na položaj koji je zauzimao. U svojstvu mostarskog muftije pominje se kao svjedok na jednom ugovoru o prodaji zemlje, poèetkom zu-l-hidždžeta 1064. (1654.) godine (IAGHB, br. 943). Zahvaljujuæi bilješci na rukopisu br. 4288 Orijentalnog instituta u Sarajevu (L. 8a) znamo da je Kešfi Ali-efendija umro 1075. (1664/65.) godine. Osim toga, u Medžmu’i Mustafe Èajnièanina koja se èuva u Bošnjaèkom institutu u Sarajevu (Ms 274), uz tarihe smrti nekoliko uèenih Mostaraca, nalazi se i tarih smrti Ali Kešfi-efendije Mostarca, naravno iz iste godine. Na položaju muftije naslijedio ga je Hasan-efendija, muderris, uèitelj Šejha Juje, godinu dana kasnije, 1666. godine.
Vjerujemo da je i Ali Kešfi-efendija predavao u nekoj od mostarskih medresa, najprije u Karaðoz-begovoj, jer su sve mostarske muftije odreda bili i muderrisi medresa u tom gradu. Sigurno se, kao muftija, bavio i izdavanjem fetvi, pravnih decizija. Na mnogim rukopisima koji potièu iz Mostara i Hercegovine nalaze se na marginama fetve mostarskih muftija, a meðu njima podosta onih koje se pripisuju mostarskom ili blagajskom muftiji Ali-efendiji. Ne znamo na koga se Ali-efendiju ove fetve odnose: Ali Kafi-efendiju Nevesinjca, Ali Kešfi-efendiju Mostarca ili Vaiz Ali-efendiju, ljubinjskog, blagajskog i mostarskog muftiju. Vjerovatno na sve trojicu. Ali, za Ali Kešfi-efendiju imamo i konkretan primjer. U rukopisu R-301 Gazi Husrev-begove biblioteke u Sarajevu, pri kraju rukopisa, ispisana je fetva na turskom jeziku o uèenju tevhida umrlim osobama, za koju se decidno kaže da ju je donio Ali Kešfi, muftija u Mostaru.
Tarih koji je uklesan na kamenoj ploèi iznad ulaza u Mustafa-begovu (Lala-pašinu) džamiju u Livnu spjevao je, na turskom jeziku, pjesnik Kešfi. Opisujuæi džamiju pjesnik, izmeðu ostalog, kaže:
Divan li je ovo dvorac božanski
Gledajuæi kubbe vajno kao da vidiš svod nebeski.
Bože moj, ovakvo mjesto duši je veselje,
Da li je to džamija il’ rajsko naselje.
Tarih je ošteæen, pa se zadnja brojka ne može proèitati. Mujezinoviæ misli da je u pitanju 985. (1577/78.) godina. Da li je autor ovog tariha mostarski muftija Ali Kešfi-efendija ili možda njegov otac, nije moguæe odgonetnuti. Pjesnici su se redovno potpisivali pod svojim stihovima samo mahlasom, pjesnièkim pseudonimom. Ako je u pitanju muftija onda je ove stihove spjevao u ranoj mladosti i morao je živjeti preko sto godina što u ono doba nije bila rijetkost. Mnogi su pjesnici svoje najbolje stihove spjevali upravo u ranoj mladosti.
Ali Kešfi-efendija je imao sina Ismaila i Muhammeda, oni sinove Ibrahima i Muhammeda, prepisivaèe rukopisa o kojima æemo niže govoriti.
Ibrahim Kešfi ibn Husejn ibn Ismail ibn Ali-efendi – Mostarac
Ibrahim Kešfi ibn Husejn ibn Ismail ibn Ali-efendi – Mostarac, znaèajni kaligraf i prepisivaè orijentalnih rukopisa iz 18. stoljeæa. Znamo da je iz Mostara, da je praunuk mostarskog muftije Ali-Kešfi-efendije i da je pohaðao Gazi Husrev-begovu medresu u Sarajevu izmeðu 1742. i 1748. godine kada su nastajali njegovi prijepisi. Èime se kasnije bavio ne možemo utvrditi, vjerovatno ulemanskim pozivom ili je bio muderris u nekoj od brojnih bosanskih, a ponajprije mostarskih medresa. Volio je jezièke discipline gramatiku, logiku i književnost. Prepisao je tri djela iz gramatike, po jedno iz logike i dogmatike, te jednu etièko-didaktièku poemu. Poznavao je arapski, turski i perzijski jezik.
Prvi njegov prijepis nastao je 1740. godine, a rijeè je o gramatièkom djelu na arapskom jeziku Daw al-amali, komentar Birgiwijevog djela iz gramatike Al-Misbah, autora Muhammeda ibn Muhammeda al-Isfara’inija. Rukopis je uraðen na 196 stranica srednjeg formata, lijepim nevokaliziranim ta’lik pismom. U poèetku je tekst obrubljen crvenom linijom. Na marginama ima komentara u vezi sa tekstom djela. Papir je bijel, a povez kartonski. Na poèetku i na kraju rukopisa ima stihova, zapisa i historijskih crtica. Rukopis se èuva u Orijentalnoj zbirci Arhiva Hercegovine u Mostaru, br. 453.
Dvije godine kasnije Kešfi prepisuje djelo iz sintakse arapskog jezika, takoðe od Birgiwija Izhar al-asrar. Djelo je prepisano u Gazi Husrev-begovoj medresi.
Slijedeæi njegov prijepis je iz 1747. godine, a to je djelo Marah al-arvah iz sintakse arapskog jezika, autora Ahmeda ibn Alija ibn Mes’uda. Naredna dva djela koja je prepisao u Gazi Husrev-begovoj medresi 1748. godine su: Šarh Isagudži, Šejh Jujin komentar poznatog Abharijevog djela iz logike i Šarh al-kasida bad’al-amali komentar spjeva o vjerovanju od Ebu Abdullaha Muhammeda ibn Džama’a. Sva su ova djela prepisana na arapskom jeziku. Iste godine je i na istom mjestu kao ”sohta” prepisao i poemu Hajriyya-i Nabi poznatog turskog pjesnika Jusufa Nabija (umro 1712), na turskom jeziku. Rukopis se sastoji od 92 stranice srednjeg formata, pisan èitkim nasta’lik pismom. Na poèetku je krupnim i lijepim nesh pismom ispisana Bismilla. Tekst poeme pisan je crnom tintom, naslovi crvenom, a sve je uokvireno crvenim linijama. Polustihovi su odvojeni sa dvije crvene vertikale. Povez je kožni, originalan. Na marginama rukopisa ispisane su arapske i perzijske rijeèi sa prijevodom na turski, razne bilješke i jedna pjesma od 85 stihova. Svi su ovi rukopisi bili pohranjeni u Orijentalnom institutu u Sarajevu ( br. 1218/1-4) osim prvog koji se i danas nalazi u Arhivu Hercegovine u Mostaru.
Muhammed Kešfi ar-Rumi
Muhammed ibn Mustafa ibn Mahmud ibn ‘Ali al-Kešfi (ar-Rumi) je mostarski kaligraf koji je djelovao oko polovine 18. stoljeæa. Oèito je da Muhammed Kešfi potomak Kešfi Ali-efendije, mostarskog muftije, praunuk od drugog sina Muhammeda. Prema njegovom mahlasu Ar-Rumi zakljuèujemo da je neko vrijeme živio i izvan uže domovine, vjerovatno u prijestolnici Carstva u Istanbulu. Napominjemo da su još neki naši alimi i književnici uz ime dodavali mahlas Ar-Rumi.
Muhammed Kešfi je 1722. godine u Roznamedžijinom hanikahu prepisao veæi dio djela iz stilistike na arapskom jeziku Hašiya al-džerbi ‘ala al-muhasar, što predstavlja glosu na At-Taftazanijev komentar Al-Muhtasar Al-Qazwinijeva djela Talhis al-miftah. Ovu glosu je napisao Sulejman ibn Abdurrahman ibn Sulejman al-Magribi al-Džerbi (u. 1529). Rukopis je uraðen vještom rukom, lijepim i sitnim ta’lik pismom na 386 stranica srednjeg formata. Tekst je pisan crnom, a naslovi poglavlja crvenom tintom. Na prvih šezdesetak stranica tekst je uokviren crvenom linijom, a na rubovima stranica je još jedna crvena linija. Na marginama ima komentara pisanih istom rukom. Komentirani tekst oznaèen rijeèju kavluhu, a prvi harf ”k” pisan crvenom tintom. Ponegdje je tekst toliko ošteæen da se jedva može razabrati. Papir je srednje debljine, bijele i prljavo bijele boje, glat, a povez polukožni s klapnom, ošteæen i odvojen od rukopisa. Prvih 180 stranica pisao je drugi, nepoznati prepisivaè. Bilješka kaligrafa Muhammeda Kešfija nalazi se na L-193b. On na prvom zaštitnom listu piše da je rukopis otkupio i dovršio njegovo prepisivanje. Rukopis je kasnije bio u vlasništvu alima iz porodice Naimiæ iz Mostara. U Gazijinu biblioteku je došao putem Medžlisa IZ-e iz Mostara i vodi se pod brojem R-4601.
Muhammed ibn Mustafa ibn Muhammed ibn ‘Ali al-Kešfi boravio je i 1724. godine Roznamedžijinu hanikahu u Mostaru. Da li je tada bio uèenik ili muderris ove obrazovne ustanove, teško je reæi. U svakom sluèaju ovo nam govori o njegovim sufijskim sklonostima jer je rijeè o nekoj vrsti derviške medrese. Ako je bio muderris onda je bio i šejh jer je to zahtijevalo slovo vakufname. On je te godine u hanikahu prepisao gramatièko djelo Al-Fawa’id ad-Dija’iyya, autora Nuruddina Abdurrahmana Džamija (u. 1492.), na arapskom jeziku. Rukopis je uraðen lijepim nasta’lik pismom na 404 stranice srednjeg formata, crnom tintom, a naslovi i linije iznad komentiranog teksta crvenom. Na marginama ima dosta bilježaka, a takoðe i na kraju rukopisa. Papir tamno bijel, tanji, a povez tvrd, kartonski sa kožnim hrbatom i klapnom, umotan u zeleno platno. Vlasnik rukopisa bio je Muhammed ibn Ibrahim (ima i otisak njegovog peèata), a onda je dospio zenièkim Èaršimamoviæima koji su ga poklonili Gazijinoj biblioteci gdje se i danas nalazi, R-7630.
Znamo i za njegov rukopis djela Hadiyya al-muhtedin koji je nastao 1761. godine. Prema Bagdadli Ismail-paši Kešfi je pisac ovoga djela, a zapravo on je samo prepisivaè tog rukopisa. Dobraèa i Hasandediæ su, povodeæi se za Bagadli Ismail-pašom, ovo djelo pripisivali Kešfiju, ali je Dobraèa u drugom svesku Kataloga GHB ispravio svoju grješku i stvari postavio na svoje mjesto.
___________________________________________________________________
|
|
| 05-19-2010 09:44 |
|
|
|
Preneseno iz casopisa MOST juni/lipanj 2006.
Muhamed Elezoviæ
Legende o stolaèkim æuprijama
Rijetki su gradovi koji imaju tako malu rijeku i na malom prostoru više kamenih æuprija i tragove ljudskih naselja iz svih epoha: od neolita, Ilira, Rimljana, Turaka do novijeg doba.
Moramo upoznati prošlost Stoca i na osnovu toga zakljuèiti o istorijatu razvoja njegovih mostova. Stolac se razvijao u srednjem vijeku na komunikaciji od Dubrovnika prema Srbiji. Preko Stoca vodili su trgovaèki putevi iz unutrašnjosti kopnenog zaleða prema moru i trgovaèkim lukama Dubrovnik i Neum-Klek.
Na izgradnju mostova djelovali su specijalni zanati: stupe za valjanje sukna i mlinice. U Stocu se nalaze brojne mlinice. Taj unosni posao omoguæavao je izgradnju stupa i mlinica, a to je uticalo na izgradnju æuprija u Stocu. Domaæi graditelj vezan je za kamen i polukružne svodove (èemere, izbe) kao njegovu konstruktivnu formu. On sa lahkoæom pravi i po desetak takvih jednakih luènih otvora. Na Bregavi su napravljene mlinice i stupe koje spajaju dvije suprotne obale. Graditelj je primjenjivao istu formu: i mostovi su graðeni kao i mlinice, samo što su rasponi lukova veæi nego kod mlinica. Ima mostova koji su napravljeni samo da se priðe bogomolji, imetku ili su bili zadužbina. Bregava je u svom toku razvedena i pravi rukavce sa obadvije strane svoga toka. U Stocu ima vlastitih æuprija koje služe za prilaz u vlastitu kuæu ili za korištenje bašte ili prelaz za mlinicu ili stupe (bentovi). Specifièna su i skakala napravljena na Bregavi za prelaz u bašte kao i tahtare.
Danas u Stocu postoje tri velika kamena mosta i nekoliko manjih. Svi ti mostovi, i veliki i mali specifièni su po svojoj gradnji, a imaju i svoju estetsku vrijednost.
Cuvena Stolacka cuprija
___________________________________________________________________
broj ispravljanja poruke: 1, zadnji put od strane denani dana 06-16-2010 u 07:47.
|
|
| 06-16-2010 07:46 |
|
|
|
  |
|
MosHer 
